Πλήττει την ελευθερία της έκφρασης η τροποποίηση του Π.Κ. περί “ψευδών ειδήσεων”

 

Επικίνδυνους δρόμους ανοίγει η προωθούμενη τροποποίηση του άρθρου 191 του Ποινικού Κώδικα περί διασποράς ψευδών ειδήσεων, με πρόσχημα την καταπολέμηση απόψεων που φέρονται ότι παρασύρουν μέρος του λαού σε θέματα αντιμετώπισης του κορωνοϊού. Το αξιόποινο διευρύνεται, (α) με την προσθήκη της δημόσιας υγείας στα αγαθά για τα οποία δεν επιτρέπεται η διασπορά ψευδών ειδήσεων, (β) καταργείται η προϋπόθεση για την πλήρωση του εγκλήματος οι πολίτες, ως συνέπεια της είδησης, να αναγκάζονται οι πολίτες σε πράξεις ή παραλείψεις και (γ) τιμωρούνται και ο ιδιοκτήτης ή εκδότης του Μέσου που έχει διαδώσει την φερόμενη ως ψευδή είδηση. Με τον τρόπο αυτό, ανοίγει ο δρόμος της ποινικοποίησης της αντίθετης άποψης. Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου εξέδωσε σχετικά την ακόλουθη ανακοίνωση:       

Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου εκφράζει την κατηγορηματική και έντονη αντίθεσή της στην προτεινόμενη αντικατάσταση του άρθρου 191 Π.Κ.,  που απαγορεύει τη διασπορά ψευδών ειδήσεων, με το άρθρο 36 στο υπό δημόσια διαβούλευση σχέδιο νόμου «Τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας», για να χρησιμοποιηθεί ως «όπλο στη μάχη κατά του κορωνοϊού».

Η διάταξη στη νέα μορφή της: α) προσθέτει τη δημόσια υγεία στα έννομα αγαθά για τα οποία δεν επιτρέπεται η διασπορά ψευδών ειδήσεων που είναι ικανές να προκαλέσουν ανησυχία, φόβο ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη στο κοινό, β) καταργεί την προϋπόθεση, για την πλήρωση του εγκλήματος, να αναγκάζονται πολίτες σε διενέργεια μη προγραμματισμένων πράξεων ή σε ματαίωση αυτών, και γ) επεκτείνει την ευθύνη και τιμωρεί τον πραγματικό ιδιοκτήτη ή εκδότη του μέσου με το οποίο τελέστηκαν οι πράξεις της διάδοσης και διασποράς ψευδών ειδήσεων.

Η ΕλΕΔΑ τονίζει ότι: α) Η απαγόρευση της διάδοσης και διασποράς «ειδήσεων» δεν μπορεί να αφορά παρά τη χάλκευση ψευδών γεγονότων και πράξεων που υποτίθεται ότι έλαβαν χώρα κάτω από  συγκεκριμένες ιστορικές περιστάσεις (χρόνου, τόπου, τρόπου κλπ). Αλλά τα προβλήματα που θέτει η πανδημία του κορωνοϊού αφορούν i. σταθμίσεις εννόμων αγαθών (δημόσια υγεία έναντι άλλων ατομικών δικαιώματα, π.χ. ελευθερία μετακίνησης, συνάθροισης, θρησκευτικής λατρείας κλπ), ii. ηθικοπολιτικά και νομικά ζητήματα για την υποχρεωτικότητα ή όχι των εμβολιασμών και τα όρια της, iii. διαφιλονικούμενες απόψεις και προγνώσεις επιστημόνων, iv. πολιτικές εκτιμήσεις για την επιρροή κρατών και οικονομικών συμφερόντων στη διαμόρφωση των ειδήσεων κ.ο.κ.. Το ιστορικό της πανδημίας (π.χ. παλινδρομήσεις σε σχέση με τη μάσκα, αμφισβητήσεις εμβολίων προέλευσης από τη μία ή την άλλη χώρα, αίτια του κορωνοϊού κλπ), δείχνει ότι ο ελεύθερος διάλογος και η ακώλυτη πληροφόρηση είναι απολύτως απαραίτητες συνθήκες στον καιρό του κορωνοϊού. Η ΕλΕΔΑ τονίζει ότι αντί να περιορίζεται η ελευθερία της έκφρασης με μέτρα που θα τη βάζουν στην κατάψυξη, θα ενίσχυε πολύ περισσότερο την πληροφόρηση και την εμπιστοσύνη του κοινού η δημοσιοποίηση του σκεπτικού και η διατύπωση τυχόν μειοψηφίας στις γνώμες της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του COVID-19. Όταν είναι ομόφωνες, θα έχουν σαφώς ενισχυμένο κύρος.

β) Η κατάργηση της προϋπόθεσης, η διάδοση των ψευδών ειδήσεων να οδηγεί σε τέλεση ή ματαίωση μιας πράξης αποσυνδέει το έγκλημα από την εμπειρική πραγματικότητα, του δίνει εκρηκτικές διαστάσεις και εύρος εφαρμογής και αυξάνει τον κίνδυνο της κατάχρησής του σε σχέση, όχι με ωμά και ξερά γεγονότα και συμβάντα, αλλά με την ερμηνεία της πραγματικότητας από την μια ή την άλλη οπτική γωνία. Aν και η αλλαγή φαίνεται να στοχεύει στην αντιμετώπιση της διασποράς ψευδών ειδήσεων που θέτουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, με αφορμή την πανδημία, κάτι που είναι όντως ένα πρόβλημα, η ευκαιριακή, με προχειρότητα και επικοινωνιακές στοχεύσεις  νομοθέτηση,  μετατρέποντας ένα έγκλημα από έγκλημα εκ του αποτελέσματος σε έγκλημα αφηρημένης διακινδύνευσης, δύναται στην εφαρμογή της να προσβάλλει την ελευθερία έκφρασης και ενημέρωσης, όχι μόνο στις παρούσες συνθήκες αλλά και στο μέλλον, ιδίως σε μια σειρά άλλες καταστάσεις, όπου θα θεωρηθεί ότι δημοσιεύματα ή ακόμα και η διατύπωση πολιτικού λόγου πλήττουν πχ την εθνική οικονομία ή τις διεθνείς σχέσεις της χώρας. Οι αληθείς προτάσεις συνεπάγονται λογικά την ύπαρξη ψευδών. Αλλά σύμφωνα με το δίκαιο δεν υπάρχει νομοθετικά κατοχυρωμένη βεβαιότητα (“επίσημη αλήθεια”) στο απυρόβλητο της αμφισβήτησης. Οι “ψευδείς” γνώμες και οι “εσφαλμένες” απόψεις είναι εξίσου ελεύθερες με τις αληθείς και τις ορθές.

γ) Η επέκταση του αξιόποινου και στον εκδότη του μέσου με το οποίο τελέστηκε η διάδοση ή διασπορά επιφέρει καίριο πλήγμα στην αναμετάδοση και στην υιοθέτηση απόψεων που θα κριθούν (από ποιον αλήθεια;) “ψευδείς” και μεταφέρει ένα δυσβάσταχτο βάρος απόδειξης σε όποιον υποστηρίζει “αιρετικές” απόψεις. Αλλά η ποινικοποίηση των αιρετικών γνωμών και απόψεων οδηγεί σε “δογματικές αλήθειες”, τελείως ασυμβίβαστες με το πολίτευμα της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Η ΕλΕΔΑ καλεί την κυβέρνηση να αποσύρει αμέσως αυτήν την απαράδεκτη τροποποίηση του άρθρου 191 Π.Κ. και να αναζητήσει τρόπους ενίσχυσης της διαφάνειας και της πληροφόρησης για την αποτροπή διάδοσης της πανδημίας, οι οποίοι θα είναι συμβατοί με την ελευθερία της έκφρασης και πληροφόρησης και την ανεπιφύλακτη προστασία της επιστημονικής έρευνας (άρθρα 5Α, 14 και 16 Σ. και άρθρο 10 ΕΣΔΑ).