Ποιό είναι το βρώμικο μυστικό της «καθαρής ενέργειας»

Τον Ιούνιο, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ψήφισαν την απαγόρευση πώλησης νέων αυτοκινήτων που καταναλώνουν ορυκτά καύσιμα (βενζίνη ή ντίζελ) από το 2035 στην Ευρώπη, ως μέρος μιας ευρείας δέσμης μέτρων για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Ο νόμος δεν είναι ακόμη οριστικός. Όμως αυτή η ψηφοφορία επιβεβαιώνει τη θέση του Κοινοβουλίου για τις επικείμενες διαπραγματεύσεις με τις χώρες της ΕΕ για την διαμόρφωση του τελικού νόμου. Εάν εγκριθεί η κίνηση θα φέρει επανάσταση στην τρίτη μεγαλύτερη αγορά αυτοκινήτων στον κόσμο μετά την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες—και θα επισπεύσει τον παγκόσμιο μετασχηματισμό ολόκληρης της αυτοκινητοβιομηχανίας σε τεχνολογία και βιομηχανία μπαταριών.

Πράγματι, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα παράγουν μηδενικούς ρύπους, αρκεί αυτό όμως για να θεωρηθούν «καθαρά»;

Τι δεν ανέφεραν οι βουλευτές: Ο κόσμος δεν μπορεί να εξορύξει και να τελειοποιήσει τις τεράστιες ποσότητες ορυκτών που πηγαίνουν στις μπαταρίες -λίθιο, νικέλιο, κοβάλτιο, μαγγάνιο, παλλάδιο και άλλα- δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην κλίμακα αυτής της ταχείας μετάβασης στα ηλεκτρικά οχήματα.

H συμφωνία της Ε.Ε. να καταργήσει τους κινητήρες εσωτερικής καύσης σε 12 χρόνια είναι δύσκολη υπόθεση, όμως ακόμη πιο μεγάλη πρόκληση είναι η κατασκευή αρκετών μπαταριών για την κίνηση των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, ανέφερε ο Αρνο Άντλιτζ κορυφαίο στέλεχος της Volkswagen.

Το βρώμικο μυστικό

Όπως επισημαίνει και το foreignpolicy, το βρώμικο μυστικό της «πράσινης επανάστασης» είναι η ακόρεστη πείνα της για πόρους από την Αφρική και αλλού, οι οποίοι χρησιμοποιούνται με μερικές από τις πιο βρώμικες τεχνολογίες του κόσμου. Μάλιστα, η επιταχυνόμενη στροφή προς τις μπαταρίες απειλεί τώρα να επαναλάβει μια από τις πιο καταστροφικές δυναμικές στην παγκόσμια οικονομική ιστορία: τη συστηματική εξόρυξη ακατέργαστων πρώτων υλών από τον παγκόσμιο νότο με τρόπο που κάνει τις αναπτυγμένες χώρες αφάνταστα πλούσιες ενώ προκαλεί περιβαλλοντική υποβάθμιση. παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και υπανάπτυξη σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Ορισμένες χώρες προσπαθούν να ανακόψουν αυτή την τάση και να αποκτήσουν μεγαλύτερο μερίδιο του ενεργειακού πλούτου της μετάβασης. Η Ινδονησία, για παράδειγμα, απαγόρευσε την εξαγωγή ακατέργαστου μεταλλεύματος νικελίου το 2020, αναγκάζοντας ουσιαστικά τις ξένες εταιρείες να μεταφέρουν την επεξεργασία νικελίου τους στην Ινδονησία. Αλλά πολλοί οικονομολόγοι αμφισβητούν εάν τέτοιες απαγορεύσεις ωθούν πραγματικά την ανάπτυξη. Σε μια ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά, τέτοιες πρωτοβουλίες συχνά παρεμποδίζονται από την έλλειψη τοπικών δεξιοτήτων και δικτύων logistics.

Αλλά δεν είναι μόνο οικονομικές οι επιπτώσεις. Καθώς τα μέταλλα των μπαταριών αποκτούν στρατηγική σημασία από πολλές απόψεις παρόμοια με αυτή του πετρελαίου, θα είναι πολύ δύσκολο για τις αναπτυσσόμενες χώρες με σημαντικούς πόρους να κρατηθούν μακριά από τη γεωπολιτική.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η οποία ελέγχει τα μεγαλύτερα γνωστά αποθέματα κοβαλτίου στον κόσμο – ένα μέταλλο που έχει αναδειχθεί ως κλειδί για την πράσινη μετάβαση, κυρίως επειδή οι μπαταρίες EV που παράγονται με κοβάλτιο επιτρέπουν μεγαλύτερες αποστάσεις. η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό προμηθεύει περίπου το 70% της παγκόσμιας ζήτησης για κοβάλτιο.

Τα «ορυχεία του τρόμου»

Στα «ορυχεία του τρόμου» όπως αποκαλούνται, στο Κονγκό, υπολογίζεται σύμφωνα με έρευνες ότι «εργάζονται» ως σκλάβοι περίπου 40.000 παιδιά, ακόμα και 4 ετών, για 12 ώρες τη μέρα, έναντι ποσού που ισοδυναμεί με 0,10 σεντς του ευρώ. Το πολύτιμο αυτό ορυκτό είναι ένα συστατικό το οποίο επίσης χρησιμοποιεί η Apple για την κατασκευή iPhone και iPad και το οποίο προμηθεύεται για λογαριασμό της η κινέζικη εταιρία Huayou. Το κοβάλτιο είναι άκρως απαραίτητο για τη λειτουργία των μπαταριών λιθίου που χρησιμοποιούνται στα κινητά, αλλά και στους υπολογιστές.

Η Κίνα αναγνώρισε από νωρίς τις μπαταρίες EV και τις αλυσίδες εφοδιασμού τους ως στρατηγική βιομηχανική θέση. Το 2016, όταν η τιμή του κοβαλτίου ήταν σχετικά χαμηλή, το Πεκίνο έκανε ψώνια. Ο γίγαντας εξόρυξης China Molybdenum αγόρασε ένα από τα μεγαλύτερα ορυχεία κοβαλτίου στον κόσμο, το Tenke Fungurume, που βρίσκεται στο νοτιοανατολικό Κονγκό, από την αμερικανική εταιρεία Freeport-McMoRan.

Σήμερα, οι κινεζικές εταιρείες ελέγχουν το 60% των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου και το 80% της παγκόσμιας ικανότητας διύλισης κοβαλτίου, γεγονός που βοήθησε την Κίνα να εξασφαλίσει σημαντικό προβάδισμα ως κατασκευαστής μπαταριών EV. Μία μόνο κινεζική εταιρεία, η CATL, ελέγχει το ένα τρίτο της συνολικής παγκόσμιας αγοράς μπαταριών.

Η στόχευση μπαταριών από την Κίνα ως μέρος του στρατηγικού της βιομηχανικού σχεδιασμού έχει προκαλέσει ανησυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τον Μάιο, η κυβέρνηση Μπάιντεν ανακοίνωσε ένα σχέδιο 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής μπαταριών EV. Αλλά για να πετύχει οποιαδήποτε προσπάθεια να αποσπάσει μεγαλύτερο μέρος της αλυσίδας εφοδιασμού μπαταριών από την Κίνα, οι κατασκευαστές των ΗΠΑ θα χρειαστούν επίσης μεγαλύτερη πρόσβαση σε ορυκτά όπως το κοβάλτιο. Αυτό έχει βάλει το Κονγκό -και τις κινεζικές δραστηριότητες εκεί- στο στόχαστρο της Ουάσιγκτον.

Το Κονγκό δεν είναι μια συνηθισμένη αφρικανική χώρα. Χονδρικά έχει το μέγεθος της Δυτικής Ευρώπης και οι τεράστιοι πόροι του είναι από πολλές απόψεις κλειδί για την οικονομική τύχη ολόκληρης της αφρικανικής ηπείρου. Λόγω του τεράστιου μεγέθους του, της ουσιαστικά περίκλειστης θέσης του στο κέντρο της Αφρικής και της κακής πρόσβασης σε συγκοινωνιακούς κόμβους, οποιαδήποτε συστηματική ανάπτυξη των πόρων του Κονγκό θα είχε επιπτώσεις σε γειτονικές χώρες και θα δημιουργούσε προηγούμενα, καλά και κακά, για την υπόλοιπη ήπειρο.

Ένα βασικό ζήτημα είναι οι διασυνοριακές υποδομές, όπως οι σιδηρόδρομοι και η πρόσβαση στους θαλάσσιους λιμένες. Αυτό δεν είναι απλώς μια προϋπόθεση για τη διάθεση πόρων μπαταρίας στην αγορά. Η έλλειψη διασυνοριακών υποδομών σε μεγάλο μέρος της Αφρικής σημαίνει επίσης ότι οι προσπάθειες για την ενοποίηση των οικονομιών της ηπείρου ποτέ δεν ευοδώθηκαν, παρόλο που η Αφρικανική Ηπειρωτική Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών, που δημιουργήθηκε το 2018, είναι η μεγαλύτερη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών στον κόσμο και περιλαμβάνει 43 πολιτείες.

Σε αυτόν τον τομέα, η Κίνα είναι «πολύ μπροστά», με τις σιδηροδρομικές και λιμενικές υποδομές που χρηματοδοτούνται και κατασκευάζονται από κινεζικές εταιρίες να ξεπερνούν την αφρικανική επιμελητεία. Το 2019, το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών υπολόγισε ότι 46 λιμάνια της υποσαχάριας Αφρικής κατασκευάστηκαν, επεκτάθηκαν ή λειτουργούσαν από κινεζικές εταιρίες.

Όλα αυτά καταλήγουν, σε ευρύτερο επίπεδο, να αναπαράγουν την οικονομία εξόρυξης πόρων της αποικιακής εποχής – μια κατάσταση που θέτει μια χώρα όπως το Κονγκό στη διαρκή υπανάπτυξη.

Την ίδια ώρα, οι κινεζικές εταιρείες είναι αργές στην υλοποίηση έργων υποδομής που είχαν υποσχεθεί, τα οποία αποτελούσαν μέρος σημαντικών συμφωνιών για τα ορυκτά, αλλά δεν σχετίζονται άμεσα με την οικονομία εξόρυξης – όπως σχολεία, νοσοκομεία και άλλες κοινωνικές υποδομές.

Οι δυτικές εταιρίες βλέπουν αυτό ως μια ευκαιρία να εκτοπίσουν τους Κινέζους ανταγωνιστές τους, συνάπτοντας συμφωνίες με το Κονγκό που έχουν μεγαλύτερη έμφαση στη γενικότερη ανάπτυξη. Τα τελευταία χρόνια, κοινές αντιπροσωπείες κυβερνητικών αξιωματούχων και εταιρικών στελεχών των ΗΠΑ, καθώς και ευρωπαϊκών ομάδων, επισκέφθηκαν το Κονγκό, αλλά υπήρξαν λίγες δημόσιες ανακοινώσεις για συγκεκριμένες συμφωνίες συνεργασίας.

Αλλά ακόμα κι αν η Κίνα αντιμετώπιζε μεγαλύτερο ανταγωνισμό για το Κονγκό, αυτό δεν αποτελεί εγγύηση ότι η ενεργειακή μετάβαση δεν θα πυροδοτήσει άλλο αγώνα για αφρικανικούς πόρους με λίγα οφέλη για τους περισσότερους Αφρικανούς. Η Δύση δεν είναι αποδεδειγμένα καλύτερη από την Κίνα.

Δυτικοί γίγαντες που δραστηριοποιούνται στο Κονγκό, όπως η ελβετική εταιρεία εξόρυξης και εμπορίας εμπορευμάτων Glencore, έχουν μακρύ και συνεχές ιστορικό παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διαφθοράς. Μια γρήγορη ματιά στη δυτική ιστορία στο Κονγκό – από τη φρικτή αποικιακή κυριαρχία του Βελγίου έως την υποστήριξη των ΗΠΑ στο διαβόητο βάναυσο και διεφθαρμένο καθεστώς του Μομπούτου Σέσε Σέκο καθιστά δύσκολο να χαρακτηρίσουμε τους Κινέζους επενδυτές ως μοναδικά κακούς μεταξύ των ξένων παραγόντων που δραστηριοποιούνται στο Κονγκό.

H Κίνα και η Δύση τραβούν το ίδιο σχοινί

Το 2018, η China Molybdenum ένωσε τις δυνάμεις της με δυτικές εταιρείες όπως η Glencore και η Ivanhoe Mines για να αντιταχθούν σε έναν νέο νόμο εξόρυξης που αύξησε το μερίδιο της κυβέρνησης του Κονγκό στα δικαιώματα εξόρυξης. Η διαμάχη που ακολούθησε μεταξύ της κυβέρνησης και των εταιρειών περιελάμβανε και μια προσωρινή διακοπή των εργασιών της China Molybdenum.

Αλλά η εταιρεία έχει ισχυρούς συμμάχους εντός της κυβέρνησης που περιπλέκουν κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης του εξορυκτικού τομέα της χώρας – αν αυτός είναι πράγματι ο στόχος της κυβέρνησης, καθώς η κυβέρνηση του Κονγκό είναι πολύ διεφθαρμένη και σκιώδης στην καλύτερη περίπτωση.

Στην πραγματικότητα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα είναι πολύ πιο κοντά η μία στην άλλη από ό,τι φαίνεται στην επίσημη αφήγηση. Ο στόχος τους για τα μέταλλα των μπαταριών είναι να εξασφαλιστεί η εθνική ευημερία στην οικονομία τους – όχι στην Αφρική.