Ἡ ἐξέγερση τοῦ Κιλελὲρ
Ἤταν ἡμέρα Σάββατο, 6 Μάρτη τοῦ 1910. Οἱ κολίγοι ἀπ’ ἄκρη σ’ ἄκρη τῆς
θεσσαλικῆς γης ξεκινοῦν μὲ μαῦρες καὶ κόκκινες σημαῖες γιὰ τὰ σημεῖα
συγκέντρωσης, ἀπ’ ὅπου ὄλοι μαζί, ὀργανωμένοι, θὰ ξεκινήσουν γιὰ τὸ
μεγάλο ἀγροτικὸ συλλαλητήριο τῆς Λάρισας. Κύριο αἴτημά τοὺς ἡ
ἀπαλλοτρίωση τῶν τσιφλικιῶν καὶ τὸ μοίρασμά τοὺς στοῦς ἀγρότες.
Κεντρικῆ μορφῆ τῶν ἐξεγέρσεων ἦταν ὁ Μαρίνος Ἀντύπας
Τὸ ἀγροτικὸ ζήτημα στη Θεσσαλία ἐμφανίζεται ὀξυμένο ἀπὸ τὴν ἐπαύριο τῆς ἔνταξης τῆς περιοχῆς στὴν ἑλληνικὴ ἐπικράτεια τὸ 1881. Οἱ κολίγοι ὑπῆρξαν οἱ χαμένοι τῆς ἐνσωμάτωσης καὶ οἱ τσιφλικάδες οἱ μεγάλοι κερδισμένοι. Τὸ λάθος τῶν κυβερνήσεων ἐκείνης τῆς ἐποχῆς ἦταν ὅτι ἐφάρμοσαν τὸ βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο, που ἴσχυε στὴν Παλαιᾶ Ἑλλάδα, παραγνωρίζοντας τὰ δικαιώματα τῶν κολίγων, βάσει τοῦ ὀθωμανικοῦ δικαίου.
Ἐπὶ Τουρκοκρατίας, οἱ τσιφλικάδες εἶχαν μόνο τὸ δικαίωμα εἰσπράξεως τῶν προσόδων ἐπὶ τῶν μεγάλων ἐκτάσεων που κατεῖχαν, ἐνῶ οἱ κολίγοι εἶχαν πατροπαράδοτα δικαιώματα ἐπὶ τῶν κοινόχρηστων χώρων τοῦ τσιφλικιοῦ (ἐπὶ τῆς γης, τῶν οἰκιῶν, τῶν δασῶν καὶ τῶν βοσκοτόπων). Μὲ τὴ νέα κατάσταση, οἱ ἔλληνες πλέον τσιφλικάδες, που διαδέχθηκαν τοὺς ὀθωμανοῦς, εἶχαν δικαιώματα ἀπόλυτης κυριότητας σὲ ὄλη τὴν ἰδιοκτησία τοὺς, ἐνῶ οἱ κολίγοι εἶχαν περιπέσει σὲ καθεστῶς δουλοπαροίκου.
Οἱ κολίγοι διεκδίκησαν μαχητικᾶ τὴν ἐπαναφορᾶ τῶν πραγμάτων στὸ προηγούμενο καθεστῶς, ἐνῶ ἔθεταν καὶ θέμα ἀπαλλοτριώσεων. Ὁ ἐκσυγχρονιστῆς Χαρίλαος Τρικούπης, που κυριαρχοῦσε στὴν πολιτικῆ σκηνῆ, ἦταν ἀντίθετος μὲ τὴ διανομῆ τῆς γης στοῦς κολίγους, γιατὶ δὲν ἤθελε νὰ χάσει τοὺς ξένους ἐπενδυτὲς καὶ τὴν εἰσροῆ νέων κεφαλαίων στὴν Ἑλλάδα.
Ἡ κατάσταση ἄλλαξε δραματικᾶ στὴν αὐγῆ τοῦ 20οὖ αἰῶνα, μὲ τὴν ἴδρυση τῶν πρώτων ἀγροτικῶν συλλόγων σὲ Λάρισα, Καρδίτσα καὶ Τρίκαλα. Μὲ τὴ βοήθεια φωτισμένων ἀστῶν τῆς ἐποχῆς, οἱ κολίγοι υἱοθέτησαν σύγχρονες μορφὲς πάλης (μαζικὲς κινητοποιήσεις, συλλαλητήρια στις μεγάλες πόλεις, ψηφίσματα σὲ Κυβέρνηση, Βουλῆ καὶ Βασιλιᾶ κ.ἆ.). Ἡ δολοφονία τοῦ Μαρίνου Ἀντύπα ἀπὸ ὄργανο τῶν τσιφλικάδων τὸ 1907 χαλύβδωσε τὸ ἀγωνιστικὸ τοὺς φρόνημα.
Στις ἀρχὲς τοῦ 1910, κύριο αἴτημα τῶν κολίγων ἦταν ἡ ἀπαλλοτρίωση τῆς γης καὶ ἡ διανομῆ τῶν τσιφλικιῶν στοῦς καλλιεργητὲς τῆς, πάνω στη βάση τῆς μικρῆς οἰκογενειακῆς ἰδιοκτησίας. Ἡ χῶρα βρισκόταν ὑπὸ τὸν ἀστερισμὸ τοῦ Στρατιωτικοῦ Συνδέσμου καὶ πρωθυπουργὸς ἦταν ὁ «ὑπηρεσιακός» Στέφανος Δραγούμης.
Οἱ κολίγοι εἶχαν προγραμματίσει τὸ Σάββατο 6 Μαρτίου πανθεσσαλικὸ συλλαλητήριο στη Λάρισα, μὲ ἀφορμῆ τὴ συζήτηση τοῦ ἀγροτικοῦ νομοσχεδίου στη Βουλῆ. Ἀπὸ νωρὶς τὸ πρωὶ ἄρχισαν νὰ συρρέουν στὴν πόλη διαδηλωτὲς ἀπὸ τὰ γύρω χωριᾶ. Στὸ σιδηροδρομικὸ σταθμὸ τοῦ Κιλελέρ, κάπου 200 χωρικοὶ θέλησαν νὰ ἐπιβιβασθοῦν σὲ τρένο χωρὶς νὰ πληρώσουν εἰσιτήριο. Ὁ διευθυντῆς τῶν Θεσσαλικῶν Σιδηροδρόμων, Πολίτης, που ἐπέβαινε στὸ τρένο, τοὺς τὸ ἀρνήθηκε. Οἱ χωρικοὶ ὀργίστηκαν κὶ ἄρχισαν νὰ λιθοβολοῦν τὸ συρμό, σπάζοντας τὰ τζάμια τῶν βαγονιῶν.
Τὸ τρένο ἀπομακρύνθηκε, ἀλλὰ σὲ ἀπόσταση ἐνὸς χιλιομέτρου ἐπαναλαμβάνονται οἱ ἴδιες σκηνὲς ἀπὸ ὁμάδα 800 χωρικῶν. Οἱ ἄνδρες τῆς στρατιωτικῆς δύναμης που εὐρίσκοντο ἐντὸς τοῦ τρένου καὶ μετέβαιναν στη Λάρισα γιὰ τὸ συλλαλητήριο, διατάχθηκαν ἀπὸ τὸν ἐπικεφαλῆς τοὺς νὰ πυροβολήσουν στὸν ἀέρα γιὰ ἐκφοβισμό. Οἱ χωρικοὶ ἐξαγριώνονται καὶ τοὺς ἐπιτίθενται μὲ πέτρες καὶ ξύλα. Οἱ στρατιῶτες ξαναπυροβολοῦν, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ σκοτωθοῦν δύο ἦ κατ’ ἄλλους τέσσερις χωρικοὶ καὶ νὰ τραυματισθοῦν πολλοί. Ἀνάλογα ἐπεισόδια ἔγιναν καὶ στὸ χωριὸ Τσουλᾶρ (σήμερα Μελία), μὲ δύο νεκροῦς χωρικοῦς καὶ 15 τραυματίες.
Οἱ συμπλοκὲς μεταξῦ ἄοπλων διαδηλωτῶν καὶ δυνάμεων καταστολῆς ἐπεκτάθηκαν καὶ στη Λάρισα, ὅταν οἱ ἀγρότες πληροφορήθηκαν τὰ αἰματηρᾶ ἐπεισόδια στὸ Κιλελὲρ καὶ τὸ Τσουλᾶρ. Δύο κολίγοι ἔπεσαν νεκροί, ὅταν τὸ ἰππικὸ ἀνέλαβε δράση. Τὸ συλλαλητήριο ἔγινε, τελικᾶ, μὲ εἰρηνικὸ τρόπο στις 3 τὸ μεσημέρι στὴν Πλατεῖα τῆς Θέμιδος. Ὁ φοιτητῆς Γεώργιος Σχοινᾶς διάβασε τὸ ψήφισμα τῆς συγκέντρωσης, που ἀπεστάλη στη Βουλῆ καὶ τὴν Κυβέρνηση. Οἱ ἀγρότες ζητοῦσαν ἄμεση ψήφιση τοῦ νομοσχεδίου γιὰ τὴν ἀπαλλοτρίωση τῶν τσιφλικιῶν, ἐνῶ ἐξέφρασαν τὴ βαθιᾶ λύπη καὶ ὀδύνη τοὺς «γιὰ τὴν ἄδικον ἐπίθεσιν κατὰ τοῦ φιλήσυχου καὶ νομοταγοῦς λαοῦ, ἦς θύματα ὑπῆρξαν ἄοπλοι καὶ ἀθῶοι λευκοὶ σκλάβοι τῆς Θεσσαλίας».
Γιὰ τὶς ταραχὲς στὸ Κιλελέρ, στὸ Τσουλᾶρ καὶ τὴ Λάρισα, πολλᾶ ἄτομα συνελήφθησαν καὶ προφυλακίστηκαν. Ἀρκετοὶ ἀγρότες ἀθωώθηκαν στη συνέχεια μὲ βουλεύματα, ἐνῶ συνολικᾶ 62 διαδηλωτὲς παραπέμφθηκαν σὲ δίκη. Ἀθωώθηκαν ὄλοι στις 23 Ἰουνίου 1910, σὲ μιὰ προσπάθεια ἐκτόνωσης τῆς κατάστασης.
Ἡ ἐξέγερση τοῦ Κιλελὲρ ξεσήκωσε κύμα συμπάθειας σὲ ὄλη τὴ χῶρα, ἐνῶ αὐξήθηκε ἡ κοινωνικῆ πίεση γιὰ τὴν ἐπίλυση τοῦ ἀγροτικοῦ ζητήματος. Ἡ πολιτικῆ ἐξουσία δὲν μποροῦσε ἄλλο νὰ κλείνει τὰ μάτια. Τὸ πρῶτο δειλὸ βῆμα γιὰ τὴ λύση τοῦ προβλήματος ἔγινε τὸ 1911 ἀπὸ τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο, που διαδέχθηκε τὸν Στέφανο Δραγούμη στὴν πρωθυπουργία. Πάρθηκαν ὀρισμένα νομοθετικᾶ μέτρα ὑπὲρ τῶν κολίγων, ἀλλὰ ἀπαλλοτριώσεις δὲν ἔγιναν κὶ ἔνας λόγος ἦταν οἱ πόλεμοι που ἀκολούθησαν. Μόνο μετὰ τὸ 1923, ὅταν τὸ πρόβλημα τῆς ἀποκατάστασης τῶν προσφύγων ἔλαβε ἐκρηκτικὲς διαστάσεις, ἄρχισαν ἀπὸ τὴν κυβέρνηση Νικολάου Πλαστῆρα ἀπαλλοτριώσεις τσιφλικιῶν σὲ μεγάλη κλίμακα.
Τὸ ἀγροτικὸ ζήτημα στη Θεσσαλία ἐμφανίζεται ὀξυμένο ἀπὸ τὴν ἐπαύριο τῆς ἔνταξης τῆς περιοχῆς στὴν ἑλληνικὴ ἐπικράτεια τὸ 1881. Οἱ κολίγοι ὑπῆρξαν οἱ χαμένοι τῆς ἐνσωμάτωσης καὶ οἱ τσιφλικάδες οἱ μεγάλοι κερδισμένοι. Τὸ λάθος τῶν κυβερνήσεων ἐκείνης τῆς ἐποχῆς ἦταν ὅτι ἐφάρμοσαν τὸ βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο, που ἴσχυε στὴν Παλαιᾶ Ἑλλάδα, παραγνωρίζοντας τὰ δικαιώματα τῶν κολίγων, βάσει τοῦ ὀθωμανικοῦ δικαίου.
Ἐπὶ Τουρκοκρατίας, οἱ τσιφλικάδες εἶχαν μόνο τὸ δικαίωμα εἰσπράξεως τῶν προσόδων ἐπὶ τῶν μεγάλων ἐκτάσεων που κατεῖχαν, ἐνῶ οἱ κολίγοι εἶχαν πατροπαράδοτα δικαιώματα ἐπὶ τῶν κοινόχρηστων χώρων τοῦ τσιφλικιοῦ (ἐπὶ τῆς γης, τῶν οἰκιῶν, τῶν δασῶν καὶ τῶν βοσκοτόπων). Μὲ τὴ νέα κατάσταση, οἱ ἔλληνες πλέον τσιφλικάδες, που διαδέχθηκαν τοὺς ὀθωμανοῦς, εἶχαν δικαιώματα ἀπόλυτης κυριότητας σὲ ὄλη τὴν ἰδιοκτησία τοὺς, ἐνῶ οἱ κολίγοι εἶχαν περιπέσει σὲ καθεστῶς δουλοπαροίκου.
Οἱ κολίγοι διεκδίκησαν μαχητικᾶ τὴν ἐπαναφορᾶ τῶν πραγμάτων στὸ προηγούμενο καθεστῶς, ἐνῶ ἔθεταν καὶ θέμα ἀπαλλοτριώσεων. Ὁ ἐκσυγχρονιστῆς Χαρίλαος Τρικούπης, που κυριαρχοῦσε στὴν πολιτικῆ σκηνῆ, ἦταν ἀντίθετος μὲ τὴ διανομῆ τῆς γης στοῦς κολίγους, γιατὶ δὲν ἤθελε νὰ χάσει τοὺς ξένους ἐπενδυτὲς καὶ τὴν εἰσροῆ νέων κεφαλαίων στὴν Ἑλλάδα.
Ἡ κατάσταση ἄλλαξε δραματικᾶ στὴν αὐγῆ τοῦ 20οὖ αἰῶνα, μὲ τὴν ἴδρυση τῶν πρώτων ἀγροτικῶν συλλόγων σὲ Λάρισα, Καρδίτσα καὶ Τρίκαλα. Μὲ τὴ βοήθεια φωτισμένων ἀστῶν τῆς ἐποχῆς, οἱ κολίγοι υἱοθέτησαν σύγχρονες μορφὲς πάλης (μαζικὲς κινητοποιήσεις, συλλαλητήρια στις μεγάλες πόλεις, ψηφίσματα σὲ Κυβέρνηση, Βουλῆ καὶ Βασιλιᾶ κ.ἆ.). Ἡ δολοφονία τοῦ Μαρίνου Ἀντύπα ἀπὸ ὄργανο τῶν τσιφλικάδων τὸ 1907 χαλύβδωσε τὸ ἀγωνιστικὸ τοὺς φρόνημα.
Στις ἀρχὲς τοῦ 1910, κύριο αἴτημα τῶν κολίγων ἦταν ἡ ἀπαλλοτρίωση τῆς γης καὶ ἡ διανομῆ τῶν τσιφλικιῶν στοῦς καλλιεργητὲς τῆς, πάνω στη βάση τῆς μικρῆς οἰκογενειακῆς ἰδιοκτησίας. Ἡ χῶρα βρισκόταν ὑπὸ τὸν ἀστερισμὸ τοῦ Στρατιωτικοῦ Συνδέσμου καὶ πρωθυπουργὸς ἦταν ὁ «ὑπηρεσιακός» Στέφανος Δραγούμης.
Οἱ κολίγοι εἶχαν προγραμματίσει τὸ Σάββατο 6 Μαρτίου πανθεσσαλικὸ συλλαλητήριο στη Λάρισα, μὲ ἀφορμῆ τὴ συζήτηση τοῦ ἀγροτικοῦ νομοσχεδίου στη Βουλῆ. Ἀπὸ νωρὶς τὸ πρωὶ ἄρχισαν νὰ συρρέουν στὴν πόλη διαδηλωτὲς ἀπὸ τὰ γύρω χωριᾶ. Στὸ σιδηροδρομικὸ σταθμὸ τοῦ Κιλελέρ, κάπου 200 χωρικοὶ θέλησαν νὰ ἐπιβιβασθοῦν σὲ τρένο χωρὶς νὰ πληρώσουν εἰσιτήριο. Ὁ διευθυντῆς τῶν Θεσσαλικῶν Σιδηροδρόμων, Πολίτης, που ἐπέβαινε στὸ τρένο, τοὺς τὸ ἀρνήθηκε. Οἱ χωρικοὶ ὀργίστηκαν κὶ ἄρχισαν νὰ λιθοβολοῦν τὸ συρμό, σπάζοντας τὰ τζάμια τῶν βαγονιῶν.
Τὸ τρένο ἀπομακρύνθηκε, ἀλλὰ σὲ ἀπόσταση ἐνὸς χιλιομέτρου ἐπαναλαμβάνονται οἱ ἴδιες σκηνὲς ἀπὸ ὁμάδα 800 χωρικῶν. Οἱ ἄνδρες τῆς στρατιωτικῆς δύναμης που εὐρίσκοντο ἐντὸς τοῦ τρένου καὶ μετέβαιναν στη Λάρισα γιὰ τὸ συλλαλητήριο, διατάχθηκαν ἀπὸ τὸν ἐπικεφαλῆς τοὺς νὰ πυροβολήσουν στὸν ἀέρα γιὰ ἐκφοβισμό. Οἱ χωρικοὶ ἐξαγριώνονται καὶ τοὺς ἐπιτίθενται μὲ πέτρες καὶ ξύλα. Οἱ στρατιῶτες ξαναπυροβολοῦν, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ σκοτωθοῦν δύο ἦ κατ’ ἄλλους τέσσερις χωρικοὶ καὶ νὰ τραυματισθοῦν πολλοί. Ἀνάλογα ἐπεισόδια ἔγιναν καὶ στὸ χωριὸ Τσουλᾶρ (σήμερα Μελία), μὲ δύο νεκροῦς χωρικοῦς καὶ 15 τραυματίες.
Οἱ συμπλοκὲς μεταξῦ ἄοπλων διαδηλωτῶν καὶ δυνάμεων καταστολῆς ἐπεκτάθηκαν καὶ στη Λάρισα, ὅταν οἱ ἀγρότες πληροφορήθηκαν τὰ αἰματηρᾶ ἐπεισόδια στὸ Κιλελὲρ καὶ τὸ Τσουλᾶρ. Δύο κολίγοι ἔπεσαν νεκροί, ὅταν τὸ ἰππικὸ ἀνέλαβε δράση. Τὸ συλλαλητήριο ἔγινε, τελικᾶ, μὲ εἰρηνικὸ τρόπο στις 3 τὸ μεσημέρι στὴν Πλατεῖα τῆς Θέμιδος. Ὁ φοιτητῆς Γεώργιος Σχοινᾶς διάβασε τὸ ψήφισμα τῆς συγκέντρωσης, που ἀπεστάλη στη Βουλῆ καὶ τὴν Κυβέρνηση. Οἱ ἀγρότες ζητοῦσαν ἄμεση ψήφιση τοῦ νομοσχεδίου γιὰ τὴν ἀπαλλοτρίωση τῶν τσιφλικιῶν, ἐνῶ ἐξέφρασαν τὴ βαθιᾶ λύπη καὶ ὀδύνη τοὺς «γιὰ τὴν ἄδικον ἐπίθεσιν κατὰ τοῦ φιλήσυχου καὶ νομοταγοῦς λαοῦ, ἦς θύματα ὑπῆρξαν ἄοπλοι καὶ ἀθῶοι λευκοὶ σκλάβοι τῆς Θεσσαλίας».
Γιὰ τὶς ταραχὲς στὸ Κιλελέρ, στὸ Τσουλᾶρ καὶ τὴ Λάρισα, πολλᾶ ἄτομα συνελήφθησαν καὶ προφυλακίστηκαν. Ἀρκετοὶ ἀγρότες ἀθωώθηκαν στη συνέχεια μὲ βουλεύματα, ἐνῶ συνολικᾶ 62 διαδηλωτὲς παραπέμφθηκαν σὲ δίκη. Ἀθωώθηκαν ὄλοι στις 23 Ἰουνίου 1910, σὲ μιὰ προσπάθεια ἐκτόνωσης τῆς κατάστασης.
Ἡ ἐξέγερση τοῦ Κιλελὲρ ξεσήκωσε κύμα συμπάθειας σὲ ὄλη τὴ χῶρα, ἐνῶ αὐξήθηκε ἡ κοινωνικῆ πίεση γιὰ τὴν ἐπίλυση τοῦ ἀγροτικοῦ ζητήματος. Ἡ πολιτικῆ ἐξουσία δὲν μποροῦσε ἄλλο νὰ κλείνει τὰ μάτια. Τὸ πρῶτο δειλὸ βῆμα γιὰ τὴ λύση τοῦ προβλήματος ἔγινε τὸ 1911 ἀπὸ τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο, που διαδέχθηκε τὸν Στέφανο Δραγούμη στὴν πρωθυπουργία. Πάρθηκαν ὀρισμένα νομοθετικᾶ μέτρα ὑπὲρ τῶν κολίγων, ἀλλὰ ἀπαλλοτριώσεις δὲν ἔγιναν κὶ ἔνας λόγος ἦταν οἱ πόλεμοι που ἀκολούθησαν. Μόνο μετὰ τὸ 1923, ὅταν τὸ πρόβλημα τῆς ἀποκατάστασης τῶν προσφύγων ἔλαβε ἐκρηκτικὲς διαστάσεις, ἄρχισαν ἀπὸ τὴν κυβέρνηση Νικολάου Πλαστῆρα ἀπαλλοτριώσεις τσιφλικιῶν σὲ μεγάλη κλίμακα.
Σχόλια