Δέκα χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers: Οι κρίσεις δε θα ξεπεραστούν όσο υπάρχει καπιταλισμός (Μέρος 3)

Στις δύο προηγούμενες αναρτήσεις ασχοληθήκαμε με τις αιτίες στις οποίες οφείλεται η τελευταία μεγάλη οικονομική κρίση στις ΗΠΑ, μετά από την κατάρρευση της τέταρτης μεγαλύτερης επενδυτικής τράπεζας της χώρας, της Lehman Brothers, που ήταν και η μεγαλύτερη χρεοκοπία στην αμερικάνικη ιστορία. Οι επιχειρήσεις φαλίρισαν, όχι όμως και οι καπιταλιστές που απομύζησαν τεράστια πλούτη, είτε από τα τοξικά ομόλογα που πλασάρισαν στην παγκόσμια αγορά, είτε από τα αλλεπάλληλα πακέτα οικονομικής στήριξης, είτε από τα χρήματα που συνεχίζει να αποπληρώνει η Lehman Brothers στα αρπακτικά που είχαν μαζέψει όλα τα ξεπεσμένα ομόλογα σε εξευτελιστικές τιμές.

Καλά όλα αυτά, θα μας πείτε, όμως τώρα η αμερικάνικη οικονομία ανθεί. Η ανεργία έχει μειωθεί σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα και η εποχή της κρίσης φαίνεται μακρινός εφιάλτης. Θα μας επιτρέψετε να διαφωνήσουμε με αυτή τη διαπίστωση που πλασάρεται από τα παπαγαλάκια της αμερικάνικης κεφαλαιοκρατίας. Ο λόγοι είναι πολλοί. Ας τους πάρουμε με τη σειρά.
 

Τι είναι κρίση;

Πρώτα απ’ όλα, ας ξεκινήσουμε με το πώς ορίζεται η κρίση (ύφεση την ονομάζουν, για να ακούγεται καλύτερα) σύμφωνα με την αστική οικονομολογία (δηλαδή την οικονομολογία της κεφαλαιοκρατίας, που είναι η μόνη παραδεκτή επιστήμη από τα σύγχρονα κράτη). Υφεση, λοιπόν, θεωρείται η συρρίκνωση του ΑΕΠ για δύο συνεχόμενα τρίμηνα. Ομως, το ΑΕΠ, που υποτίθεται ότι μετράει τον παραγόμενο πλούτο, συμπεριλαμβάνει και τα έξοδα του κράτους, στα οποία ενσωματώνονται οι πολεμικές δαπάνες και οι δαπάνες για τους μηχανισμούς καταστολής. Δηλαδή, έξοδα καθαρά αντιπαραγωγικά από την άποψη της ωφελιμότητάς τους για την κοινωνία. Αν μια κυβέρνηση έχει πληρώσει υπέρογκα ποσά για να αγοράσει βόμβες, τανκς και μαχητικά αεροπλάνα, αυτό θα συνεισφέρει στην άνοδο του ΑΕΠ, αφού προσμετράται στα κρατικά έξοδα! Ομως, από την άποψη της ωφελιμότητας για την οικονομική ανάπτυξη (ακόμα και σε καπιταλιστικά πλαίσια), οι αγορές αυτές δεν αξίζουν τίποτα. Απλά τσεπώνουν παραδάκι οι έμποροι του θανάτου και κινείται η οικονομία γύρω από την πολεμική μηχανή. Δεν αυξάνεται ο πλούτος της χώρας, ούτε δίνεται ώθηση στις καταναλωτικές δαπάνες, πέραν αυτών που προέρχονται από τους μισθούς όσων εργάζονται στην πολεμική μηχανή.

Βέβαια, σύμφωνα με τις εκθέσεις για το ΑΕΠ, του Γραφείου Οικονομικής Ανάλυσης του υπουργείου Εμπορίου των ΗΠΑ, το ποσοστό των χρημάτων που δίνονται για την «άμυνα» είναι πολύ μικρό. Ούτε 4% του ΑΕΠ, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση (βλ. https://www.bea.gov/system/files/2018-08/gdp2q18_2nd.pdf). Σε αυτά τα ποσά, όμως, δεν συμπεριλαμβάνονται τα μυστικά κονδύλια που δεν θέλουν να αποκαλύψουν (είτε για λόγους κοινωνικής δημαγωγίας είτε για να μην γνωρίζουν οι «εχθροί»), για τα οποία μόνο εκτιμήσεις μπορούν να γίνουν, χωρίς όμως να μπορούμε να βασιστούμε στην ακρίβειά τους. Ούτε λόγος να γίνεται για τα άλλα αντιπαραγωγικά έξοδα, όπως αυτά των μηχανισμών καταστολής ή των ειδών πολυτελείας για το κεφάλαιο.

Γι’ αυτό, όλες οι μετρήσεις που παρουσιάζει η αστική οικονομολογία έχουν σχετικό χαρακτήρα και η αξία τους περιορίζεται στο να βοηθά να βλέπει κανείς τις τάσεις που επικρατούν και όχι να καταπίνει αμάσητα όλα όσα παρουσιάζονται ως απόλυτες αλήθειες.

Τι είναι όμως η οικονομική κρίση; Θα πρέπει να την ξεχωρίσουμε από τη γενική κρίση του καπιταλισμού ως συστήματος που σαπίζει εδώ και πολλές δεκαετίες, αφού είναι πλέον ιστορικά ξεπερασμένο, ακόμα κι αν συνεχίζει να αναπτύσσεται (εντελώς στρεβλά και ανισόμετρα θα λέγαμε). Είναι ιστορικά ξεπερασμένο, γιατί οι παραγωγικές σχέσεις (δηλαδή οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων στην παραγωγή) «πνίγουν» τις παραγωγικές δυνάμεις, καταστρέφοντας την κυριότερη, τον εργαζόμενο άνθρωπο. Ομως, οι περιοδικές οικονομικές κρίσεις είναι κάτι διαφορετικό. Αποτελούν αναγκαίες περιόδους στη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος.

Οι θεωρητικοί του κομμουνισμού (με πρώτους τους Μαρξ και Ενγκελς) ανέλυσαν με κάθε λεπτομέρεια, εδώ και ενάμιση αιώνα, τις κρίσεις του βιομηχανικού κύκλου στον καπιταλισμό. Είχαν εντοπίσει όλα τα χαρακτηριστικά που σήμερα τα βλέπουμε να εκτυλίσσονται μπροστά μας. Την αναρχία στην παραγωγή, με την παραγωγή χωρίς γνώση του τι μπορούν να καταναλώσουν οι πλατιές μάζες του πληθυσμού, βάσει των χρημάτων που κατέχουν (τα οποία γίνονται όλο και πιο λίγα προκειμένου να θησαυρίζουν οι καπιταλιστές), την τάση για απεριόριστη επέκταση της παραγωγής σε αντίθεση με το πεπερασμένο της κατανάλωσης, την αντίθεση του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής (από την άποψη της πλατιάς συνεργασίας ολοένα και περισσότερων παραγωγών) και της καπιταλιστικής ιδιοποίησης, μέσω της οποίας η μειοψηφία του πληθυσμού καρπώνεται τον παραγόμενο πλούτο, τη διόγκωση του δημόσιου χρέους, που αποτελεί το νέο «πιστεύω» του καπιταλισμού, με στόχο σίγουρα κέρδη για τους καπιταλιστές που δανείζουν τα κράτη, αυγαταίνοντας τα πλούτη τους από τη φορολογία που τα κράτη επιβάλλουν στους πολίτες τους, και πολλά άλλα ακόμα.

Ο Ενγκελς παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο το ξέσπασμα των κρίσεων στο μνημειώδες έργο του «Αντι-Ντύρινγκ»: «Το εμπόριο σταματάει. Οι αγορές είναι κατάφορτες. Τα προϊόντα βρίσκονται εκεί σε όγκους και απούλητα. Τα μετρητά γίνονται αόρατα. Η πίστη εξαφανίζεται. Τα εργοστάσια σταματούν. Οι εργατικές μάζες στερούνται τα μέσα ύπαρξης, γιατί παρήγαγαν πολλά απ’ αυτά. Οι πτωχεύσεις ακολουθούν τις πτωχεύσεις. Οι αναγκαστικοί πλειστηριασμοί τους αναγκαστικούς πλειστηριασμούς. Η έμφραξη βαστάει ολόκληρα χρόνια. Παραγωγικές δυνάμεις και προϊόντα σπαταλούνται και καταστρέφονται κατά μάζες, ώσπου τα στοκ των συσσωρευμένων εμπορευμάτων ρευστοποιούνται τέλος με μεγαλύτερη ή μικρότερη υποτίμηση, ώσπου η παραγωγή και η ανταλλαγή ξαναπαίρνουν βαθμιαία την πορεία τους. Η κίνηση προοδευτικά επιταχύνεται, περνάει στο τροχάδην. Το βιομηχανικό τροχάδην γίνεται καλπασμός κι ο καλπασμός αυτός επιταχύνεται ξανά ως την αφηνιασμένη ταχύτητα ενός γενικού steeplechase (σ.σ. ελεύθερη ιπποδρομία, αλληλοκυνηγητό) της βιομηχανίας, του εμπορίου, της πίστης, της κερδοσκοπίας, για να καταλήξει έπειτα από τα πιο επικίνδυνα πηδήματα, να ξαναβρεθεί… στην τάφρο του κραχ. Και πάντοτε η ίδια επανάληψη».

Ζητούμε συγγνώμη για το εκτενές του αποσπάσματος, αλλά ποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει ότι όλα όσα διαπιστώσαμε να συμβαίνουν τα τελευταία δέκα χρόνια δεν περιγράφονται σε αυτές τις γραμμές; Πράγματα που ξεφεύγουν από τον απλό ορισμό της συρρίκνωσης του ΑΕΠ επί δυο συνεχή τρίμηνα.
 

Με αργά βήματα η «ανάκαμψη»

Αυτή η συρρίκνωση σταμάτησε στις ΗΠΑ τον Ιούνη του 2009, όμως αυτό δεν ήταν το τέλος της κρίσης. Οπως είχαμε γράψει  βάσει των στοιχείων του Economist, οι χρεοκοπίες των καταναλωτών που αδυνατούσαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους ήταν το πρώτο εξάμηνο του 2009 36.5% περισσότερες από την ίδια περίοδο του προηγούμενου χρόνου, ενώ τον Ιούνη του 2009 οι χρεοκοπίες καταναλωτών ήταν κατά 40.6% περισσότερες από αυτές του Ιούνη του 2008. Αυτός είναι ο λόγος που «πολλές σημαντικές καταρρεύσεις σημειώθηκαν σε επιχειρήσεις που βασίζονται στον αμερικάνο καταναλωτή, όπως η Eddie Bauer, μία εταιρία λιανικής στον τομέα του ρουχισμού και η Six Flags, που λειτουργούσε πάρκα διασκέδασης και ψυχαγωγίας», όπως σημείωνε τότε ο Economist.

Δυο μήνες μετά, τον Αύγουστο του 2009, η αναθεωρημένη έκθεση προϋπολογισμού του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου, προέβλεπε το τέλος της ύφεσης παρουσιάζοντας ταυτόχρονα τις συνέπειές της: «Η παρούσα οικονομική ύφεση στις ΗΠΑ ήταν η πιο σοβαρή από τη δεκαετία του 1930. Από τότε που ξεκίνησε η ύφεση το Δεκέμβρη του 2007, το πραγματικό (προσαρμοσμένο με τον πληθωρισμό) ακαθάριστο εγχώριο προϊόν έπεσε κατά 3.7%, ο αριθμός των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ μειώθηκε κατά περίπου 6.7 εκατομμύρια και το ποσοστό ανεργίας εκτινάχθηκε από το 4.9% στο 9.4%. Ομως, ο βαθμός των απωλειών θέσεων εργασίας μειώθηκε τους τελευταίους μήνες και μια ποικιλία άλλων δεικτών υποδηλώνει ότι η ύφεση μπορεί να έχει τελειώσει ή θα μπορούσε να τελειώσει μέσα στους επόμενους λίγους μήνες» (βλ. https://www.cbo.gov/sites/default/files/111th-congress-2009-2010/reports/08-25-budgetupdate_1.pdf). Ετσι, το «τέλος της ύφεσης» παρατάθηκε για λίγους μήνες ακόμα, αν και οι αμερικάνοι πολίτες δεν το… κατάλαβαν καλά αυτό. Οταν ρωτήθηκαν από την CNN/Opinion Research Corporation, αν η μεγάλη ύφεση έχει περάσει, το 84% απάντησε αρνητικά.

Ενδεικτικό της καθυστέρησης της «ανάκαμψης» ήταν και η αργή μείωση της ανεργίας. Αν και η κρίση υποτίθεται ότι τερματίστηκε τον Ιούνη του 2009, η ανεργία παρέμεινε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα (άνω του 9%) μέχρι το Σεπτέμβρη του 2011, για να μειωθεί σταδιακά στα προ κρίσης επίπεδα το 2015 κι ύστερα. Μιλάμε για την επίσημα καταγεγραμμένη ανεργία, σύμφωνα με την οποία αρκεί ένα άτομο να εργάζεται έστω και μία ώρα τη βδομάδα της απογραφής για να θεωρηθεί εργαζόμενο, διαδικασία που αποκλείει μερικά εκατομμύρια ανέργους που απογοητευμένοι είχαν σταματήσει να ψάχνουν για δουλειά ένα μήνα πριν την απογραφή (αυτοί δε θεωρούνται άνεργοι)!

Η χρεοκοπία του Ντιτρόιτ,της πόλης σύμβολο του αμερικάνικου καπιταλισμού, στις 18 Ιούλη του 2013, που ήταν η μεγαλύτερη χρεοκοπία πόλης στην αμερικάνικη ιστορία, έδειξε πόσο αναιμική ήταν η «ανάκαμψη» που διαδέχτηκε την Μεγάλη Υφεση.
 

Με χαμηλούς μισθούς

Οι μικρές αυξήσεις στους μισθούς και τα ημερομίσθια που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια (της τάξης του 0,5% για το 2017) υπολείπονταν των αυξήσεων στη φορολογία. Οι αυξήσεις όμως ήταν καθαρά ανισομερείς. Δηλαδή, ήταν μεγαλύτερες για τους υψηλόμισθους και χαμηλότερες για τους χαμηλόμισθους. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ινστιτούτου Οικονομικής Πολιτικής των ΗΠΑ (EconomicPolicyInstitute, βλ. https://www.epi.org/publication/americas-slow-motion-wage-crisis-four-decades-of-slow-and-unequal-growth/), οι μισθολογικές ανισότητες και η επιβράδυνση στις μισθολογικές αυξήσεις από το 1979, συνεχίστηκαν και μετά το τέλος της περιοδικής κρίσης του 2008-2009. Οι πραγματικοί μισθοί των χαμηλόμισθων εργαζόμενων μειώθηκαν μεταξύ 2010 και 2014, ενώ των υψηλόμισθων σχεδόν πάγωσαν. Η κατάσταση βελτιώθηκε την περίοδο 2014-2017, όμως οι αυξήσεις ήταν μικρότερες αυτών που σημειώθηκαν τις τρεις δεκαετίες μετά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο!

Σύμφωνα με το EPI, ο συνυπολογισμός των διαφόρων επιδομάτων στα μισθολογικά εισοδήματα των εργαζόμενων δεν αλλάζει την παραπάνω εικόνα. Κι αυτό γιατί οι μεγάλες αυξήσεις στο κόστος της ασφάλισης υγείας, που πληρώνουν οι εργοδότες, το οποίο εκτινάχτηκε το 1979 (και συνεχώς ανεβαίνει), συνοδεύτηκαν από τη μεγάλη μείωση του αριθμού των εργαζομένων που έχουν ιατροφαρμακευτική κάλυψη από τους εργοδότες τους με ταυτόχρονη αύξηση αυτών που πλήρωναν από την τσέπη τους αυτή την κάλυψη. Αξιοσημείωτο είναι ότι η μείωση της ιατροφαρμακευτικής ασφάλισης από τους εργοδότες ήταν μεγαλύτερη για τους φτωχότερους εργάτες.

Από την άλλη, το ελάχιστο ωρομίσθιο έχει «κολλήσει» εδώ και εννιά χρόνια στα 7,25 δολάρια, ενώ οι αλλεπάλληλες υποσχέσεις Ομπάμα να το αυξήσει αποδείχτηκαν φρούδες. Το κατώτατο ωρομίσθιο θεσμοθετήθηκε στις ΗΠΑ το 1938 και η τελευταία αύξησή του έγινε τον Ιούλη του 2009, βάσει νόμου που είχε περάσει η κυβέρνηση Μπους το 2007!

Πριν από τρία χρόνια, στην ετήσια ομιλία του για την Kατάσταση της Ενωσης. ο Ομπάμα είχε δηλώσει τα εξής… φιλεργατικά: «Οπωσδήποτε, τίποτα δε βοηθά τις οικογένειες να τα βγάλουν πέρα όσο οι υψηλότεροι μισθοί... Και θα ήθελα να πω τα εξής σε καθέναν που βρίσκεται σε αυτό το Κογκρέσο και αρνείται την αύξηση του κατώτατου ωρομίσθιου: αν πραγματικά πιστεύετε ότι θα μπορούσατε να στηρίξετε μια οικογένεια, εργαζόμενοι με 15.000 δολάρια το χρόνο με πλήρες ωράριο, προσπαθήστε το. Αν όχι, ψηφίστε να δοθεί μία αύξηση σε εκατομμύρια σκληρά εργαζόμενους Αμερικανούς» (http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2015/01/20/remarks-president-state-union-address-january-20-2015).

Σημειώνουμε ότι το όριο φτώχειας για τετραμελή οικογένεια ήταν γύρω στα 24.000 δολάρια το 2014. Τα 15.000 που ανέφερε ο Ομπάμα (τα οποία αντιστοιχούν σε πλήρη εβδομαδιαία εργασία 40 ωρών, με το κατώτατο ωρομίσθιο, για 52 εβδομάδες το χρόνο, χωρίς πληρωμένη άδεια) ισοδυναμούν με το 62% του ορίου φτώχειας!

Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, βάσει των ελληνικών δεδομένων, σημειώνουμε ότι το όριο φτώχειας για τετραμελή οικογένεια με παιδιά ήταν 9.475 ευρώ το 2015. Το 62% αυτού του ποσού είναι 5.875 ευρώ. Ενας εργάτης που παίρνει αυτά τα λεφτά, δουλεύοντας 40 ώρες τη βδομάδα επί 52 βδομάδες το χρόνο (χωρίς πληρωμένη άδεια δηλαδή), όπως στον υπολογισμό για το ετήσιο εισόδημα του αμερικάνου εργάτη που δουλεύει με το ελάχιστο ωρομίσθιο, θα παίρνει ωρομίσθιο 2,82 ευρώ! Σε τέτοιο επίπεδο αντιστοιχεί το ελάχιστο ωρομίσθιο στις ΗΠΑ, αν το ανάγουμε στα ελληνικά δεδομένα! Κάνουμε αυτή τη σύγκριση για να δείξουμε πόσο ξεφτιλισμένο είναι το κατώτατο ωρομίσθιο που ισχύει μέχρι σήμερα, σύμφωνα με την αμερικάνικη νομοθεσία.

Το Κογκρέσο, βέβαια, που ελέγχεται από τους Ρεπουμπλικάνους, δεν έκανε τη χάρη στον Ομπάμα. Ετσι, παρά τις υποσχέσεις του ότι το κατώτατο ωρομίσθιο θα αυξηθεί στα 9 ή ακόμα και στα 10,1 δολάρια, αυτό παρέμεινε όνειρο απατηλό και ο Ομπάμα καταγράφηκε ως ο τρίτος πρόεδρος στην Ιστορία των ΗΠΑ που δεν υπέγραψε αύξηση στο κατώτατο ωρομίσθιο (οι άλλοι δύο ήταν ο  Τζέραλντ Φορντ και ο Ρόναλντ Ρίγκαν)! Δε θα μπορούσε ο Ομπάμα να χρησιμοποιήσει την προεδρική του εξουσία και να περάσει την αύξηση του κατώτατου ωρομίσθιου; Βεβαίως και μπορούσε, με προεδρικό διάταγμα, αλλά θα έπρεπε να έρθει σε σύγκρουση με το Κογκρέσο δημιουργώντας πολιτική κρίση. Αν όντως κοπτόταν να το επιβάλει, θα το έκανε, όμως προτίμησε να μην ταράξει τα νερά.
 

Ασταθής η αύξηση του ΑΕΠ

Η αύξηση του ΑΕΠ που παρουσιάζεται σαν το μεγάλο επίτευγμα της αμερικάνικης οικονομίας ούτε ιδιαίτερα μεγάλη ήταν ούτε πρόκειται να συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (Congressional Budget Office – CBO, βλ. https://www.cbo.gov/system/files?file=2018-08/54318-EconomicOutlook-Aug2018-update.pdf), την ερχόμενη δεκαετία (2018-2028) οι ρυθμοί αύξησης του ΑΕΠ θα μειωθούν. Από το 3,1% που αναμένεται να κλείσει το 2018, η αύξηση του ΑΕΠ θα πέσει στο 2,4% το 2019 και θα σταθεροποιηθεί γύρω στο 1,6% - 1,7% όλα τα χρόνια μέχρι το 2028. Το CBO αναφέρεται στο «πραγματικό ΑΕΠ» και όχι στο «ονομαστικό», που δεν παίρνει υπόψη του τον πληθωρισμό. Τα παραπάνω τα βάζουμε  όλα  σε εισαγωγικά, γιατί δεν έχουμε καμία εμπιστοσύνη στις μετρήσεις που κάνουν οι αστικές και οι κυβερνητικές στατιστικές για τον παραγόμενο πλούτο, όπως σημειώσαμε παραπάνω μιλώντας για το ΑΕΠ. Αυτό που θα πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι οι εκτιμήσεις του CBO για την αύξηση του ΑΕΠ δεν είναι ενθαρρυντικές για όσους ελπίζουν στη «δύναμη» της αμερικάνικης οικονομίας.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε και το εξής. Οτι η αύξηση του ΑΕΠ το πρώτο μισό του 2018 οφειλόταν στην αύξηση των κυβερνητικών εξόδων και τη μεγάλη μείωση των φόρων στους καπιταλιστές (μετά από μείωση του φορολογικού συντελεστή στο 21%), ενώ ταυτόχρονα είχαμε και μεγάλη αύξηση των αγροτικών εξαγωγών, που δεν προβλέπεται να συνεχιστεί το επόμενο διάστημα.
 

Η κατανάλωση ασθμαίνει

Ενας παράγοντας που παίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομία είναι οι καταναλωτικές δαπάνες. Οι δαπάνες δηλαδή των νοικοκυριών για εμπορεύματα, οι οποίες είναι αυτές που δίνουν τροφή στο κεφάλαιο να βγάλει την υπεραξία του από την απλήρωτη δουλειά των εργατών. Οι καταναλωτικές δαπάνες, σύμφωνα με την έκθεση του CBO που αναφέραμε παραπάνω, αναμένεται να αυξηθούν κατά 2,1% το 2018, δηλαδή κάτω από το 2,7% που επιτεύχθηκε το 2017. Το CBO εκτιμά ότι λόγω των φοροαπαλλαγών που πέρασε η κυβέρνηση Τραμπ, οι καταναλωτικές δαπάνες θα αυξηθούν κατά 2,9% το 2019, αλλά θα ξαναπέσουν κάτω από το 2% το 2021 και το 2022, λόγω της αύξησης των τιμών και των επιτοκίων δανεισμού και της επιβράδυνσης της αύξησης των εισοδημάτων.

Βλέποντας την πορεία των καταναλωτικών δαπανών στις ΗΠΑ, διαπιστώνουμε ότι αυτές κινούνται καθοδικά διαχρονικά τα τελευταία σαράντα χρόνια.
 

Πανηγυρισμοί για γέλια

Μετά από τα παραπάνω, πώς να μη γελάσει κανείς από τους πανηγυρισμούς του Τραμπ που έφτασε να ισχυριστεί από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ ότι στα δυόμισι χρόνια της διακυβέρνησής του η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει κάνει όλα όσα δεν έκαναν όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις στην αμερικάνικη Ιστορία; Το μόνο που κατάφερε ο Τραμπ, παρουσιάζοντας μια ειδυλλιακή εικόνα, ήταν να προκαλέσει το γέλιο των παρευρισκόμενων.

Ομως η μέχρι τώρα εμπειρία δείχνει ότι οι κρίσεις ξεσπούν ξαφνικά, όταν όλα «βαίνουν καλώς».

Πηγαίνοντας μερικά χρόνια πίσω, ας θυμηθούμε την κατάσταση που επικρατούσε στην παγκόσμια οικονομία πριν από το ξέσπασμα της τελευταίας οικονομικής κρίσης. Οι ΗΠΑ κινούνταν στο ρυθμό μιας αναιμικής ανάκαμψης, μετά την κρίση των αρχών της νέας χιλιετίας, κατά την οποία κατέρρευσαν εταιρίες κολοσσοί στις τηλεπικοινωνίες και το διαδίκτυο, όπως η AT&T και η WorldCom, και ενεργειακές, όπως η Enron. Κανείς δεν περίμενε τη βόμβα της Lehman Brothers και τα όσα επακολούθησαν.

Οσο υπάρχει καπιταλισμός, θα υπάρχουν κρίσεις. Σ’ αυτό δε χωρά αμφιβολία. Το θέμα είναι πώς απαντά η εργαζόμενη κοινωνία απέναντί τους. Σκύβοντας το κεφάλι ή αγωνιζόμενη για μια άλλη κοινωνική συγκρότηση που θα βάλει τέλος στην εκμετάλλευση και θα αποτελέσει την απαρχή της ανθρώπινης Ιστορίας με την πλήρη έννοια του όρου; Η κατάρρευση του πάλαι ποτέ σοσιαλιστικού στρατοπέδου, που είχε ήδη αλωθεί από τα μέσα και μετατραπεί σε κρατικοκαπιταλιστικό, δεν είναι το τέλος της Ιστορίας, αφού η πάλη των τάξεων δε σταμάτησε, όπως δε μπορεί να σταματήσει η Γη να κινείται. Ούτε η βασική αντίθεση που χαρακτηρίζει το σύγχρονο κόσμο, η αντίθεση κεφαλαίου – εργασίας εξομαλύνθηκε. Το αντίθετο συμβαίνει.