Συντάξεις Ρίστερ: Η απάτη της ιδιωτικής ασφάλισης στη Γερμανία. Κερδίζουν μόνο οι πλούσιοι και οι… Μαθουσάλες!

Την προηγούμενη βδομάδα ο πιστωτικός και ασφαλιστικός όμιλος Fonds Finanz πραγματοποίησε στο Βερολίνο την έβδομη έκθεση των «προϊόντων» του. Θα μας άφηνε παγερά αδιάφορους η επιχειρηματική δραστηριότητα των καπιταλιστικών λαμόγιων που κλέβουν τα λεφτά του κοσμάκη με «καθωσπρέπει» τρόπο, αν στην έκθεση δεν παρευρισκόταν ο πρώην υπουργός Εργασίας και στέλεχος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD) Βάλτερ Ρίστερ. Το γιατί θα το καταλάβετε διαβάζοντας αυτά που βρήκαμε και αποκαλύπτουν πώς ο γερμανικός καπιταλιστικός «παράδεισος» έχει μετατρέψει αυτό που κάποτε ονομάζονταν «κράτος πρόνοιας» σε μπίζνα για τις ασφαλιστικές εταιρίες.

Ο Βάλτερ Ρίστερ ήταν αυτός που στις αρχές της νέας χιλιετίας εισήγαγε στο συνταξιοδοτικό σύστημα της Γερμανίας μια ιδιωτική επικουρική σύνταξη που πήρε το όνομά του. Για τη σύνταξη αυτή μίλησε ο Ρίστερ στην έκθεση του Fonds Finanz, υποσχόμενος ότι θα τη βελτιώσει.

Η σύνταξη Ρίστερ προερχόταν από ένα μικρό τμήμα που κάθε εργαζόμενος αποταμίευε από το ετήσιο εισόδημά του. Ο εργαζόμενος μετατράπηκε έτσι σε «αποταμιευτή», που διέθετε κάθε χρόνο μέχρι και το 4% του ακαθάριστου εισοδήματός του. Ηταν πολλοί αυτοί οι «αποταμιευτές» που περίμεναν να κερδίσουν από τη συγκεκριμένη ιδιωτική επικουρική ασφάλιση. Περίπου 15 εκατομμύρια άνθρωποι υπέγραψαν ένα «συμβόλαιο Ρίστερ», από τότε που ξεκίνησε μέχρι τα μέσα του 2011^[1].

Τα χρήματα αυτά δεν πήγαιναν σε κάποιο δημόσιο ασφαλιστικό ταμείο αλλά σε ιδιωτικά χρηματοοικονομικά ιδρύματα, όπως τράπεζες,  επενδυτικές και ασφαλιστικές εταιρίες, με μόνη προϋπόθεση να ελέγχονται από την Ομοσπονδιακή Χρηματοοικονομική Εποπτεύουσα Αρχή.

Κρατικό παραδάκι για τους υψηλόμισθους

Οι εταιρίες αυτές δεν έπαιρναν μόνο τα λεφτά των «αποταμιευτών» αλλά και κρατικές επιδοτήσεις. Οι κρατικές επιδοτήσεις ήταν 154 ευρώ το χρόνο για ανύπαντρους και το διπλάσιο για ζευγάρια (το 2010), ενώ για κάθε παιδί υπήρχε πρόσθετη επιδότηση 185 ευρώ, η οποία γινόταν 300 αν το παιδί είχε γεννηθεί μετά από το 2007^[2]. Η επιδότηση αυτή δινόταν ανά νοικοκυριό (με κοινή φορολογική δήλωση), ανεξάρτητα από τα ασφαλιστικά «προϊόντα» που τα μέλη του θα αγόραζαν, ενώ τα ποσά μειώνονται αν ο αποταμιευτής αποταμιεύσει λιγότερο από το 4% του εισοδήματός του. Η μέση κρατική επιχορήγηση για το σύστημα Ρίστερ ανερχόταν γύρω στα 70,4 ευρώ κατ’ άτομο το 2010, ενώ για το 37% των «ωφελούμενων» δινόταν επιχορήγηση πάνω από 500 ευρώ^[2].

Η εμπειρία από τα περισσότερα από δέκα χρόνια που εφαρμόζεται το σύστημα Ρίστερ δείχνει ότι η κατανομή των κρατικών επιδοτήσεων είναι καθαρά ταξική. Αντί να βοηθάει τους χαμηλόμισθους να αντισταθμίσουν τις απώλειες που είχαν στις συντάξεις τους (αυτός υποτίθεται ότι ήταν ο βασικός σκοπός, όπως ισχυρίζονταν οι γερμανοί σοσιαλδημοκράτες), βοήθησε περισσότερο τους υψηλόμισθους, όπως αποκαλύπτει έκθεση του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου, από την οποία αλιεύσαμε τα στοιχεία που παρουσιάσαμε παραπάνω.



Αναφέρεται στην έκθεση: «Το σύστημα Ρίστερ είναι το βασικό εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε από την γερμανική κυβέρνηση για να επιδοτήσει τις αποταμιεύσεις συνταξιοδότησης. Οπως προκύπτει και από προηγούμενες εμπειρικές μελέτες, το σύστημα Ρίστερ αποτυγχάνει κατά πολύ να δημιουργήσει περισσότερες αποταμιεύσεις. Μάλλον δημιουργεί απροσδόκητα κέρδη για ένα υποσύνολο του πληθυσμού. Υπολογίζουμε ότι το 38% του ποσού των επιδοτήσεων πηγαίνει στο πλουσιότερο ένα πέμπτο του πληθυσμού, ενώ μόλις το 7.3% πηγαίνει στο φτωχότερο ένα πέμπτο του πληθυσμού»^[2].



Η έκθεση αναφέρει ότι οι «αποταμιευτές» που ανήκουν στο φτωχότερο 10% του πληθυσμού επιδοτούνταν με 23.5 ευρώ το χρόνο, ενώ αυτοί που ανήκουν στο πλουσιότερο 10%  επιδοτούνται με 156 ευρώ το χρόνο (κατά μέσο όρο), δηλαδή με υπερεξαπλάσιο ποσό!

Εκτός από την άμεση κρατική επιδότηση, το κράτος έδινε και φορολογικές ελαφρύνσεις, αφαιρώντας το ποσό που αποταμιευόταν στα προγράμματα Ρίστερ από το φορολογητέο εισόδημα, μέχρι του ποσού των 2.100 ευρώ ανά άτομο. Δηλαδή κάποιος με εισόδημα 100 χιλιάδες ευρώ ο οποίος θα αποταμίευε το 4% του εισοδήματός του (4.000 ευρώ) δικαιούνταν έκπτωση 2.100 (και όχι 4.000) ευρώ από το φορολογητέο του εισόδημα. Οπως καταλαβαίνετε, όσο μεγαλύτερο συντελεστή φορολογίας έχει κάποιος τόσο περισσότερο φόρο θα γλιτώνει από αυτή τη μείωση.

Ολα αυτά έκαναν το σύστημα να μοιάζει ιδιαίτερα ελκυστικό. Η ίδια η ζωή, όμως, έδειξε ότι δεν ήταν παρά μια απάτη για τους φτωχότερους, που δεν μείωσε καθόλου την κοινωνική ανισότητα και έκανε ορισμένους να χάσουν λεφτά, ιδιαίτερα εργαζόμενους που πλήττονται από μεγάλα διαστήματα ανεργίας. Κι αυτό γιατί όσο καιρό είναι κάποιος άνεργος δεν μπορεί να αποταμιεύει, με αποτέλεσμα να αυξηθεί το όριο ηλικίας στο οποίο μπορεί να πάρει πίσω τα χρήματά του.

Σύνταξη στα βαθειά γεράματα!

Και μιας και μιλάμε για όριο ηλικίας, ας δούμε πότε επιτέλους ο «αποταμιευτής» θα πάρει πίσω τα λεφτά του (με… απόδοση, φυσικά)! Σε δωδεκασέλιδο άρθρο του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών, που δημοσιεύτηκε πριν από μερικά χρόνια (2012), αναφερόταν το παράδειγμα άντρα ή γυναίκας 35 ετών με δύο παιδιά και 30.000 ευρώ ετήσιο εισόδημα, που μπήκε στο σύστημα Ρίστερ το 2001 και η αποταμίευσή του λήγει όταν γίνει 67 ετών. Αναφέρει το άρθρο: «Αν η γυναίκα (άντρας) σε αυτό το μοντέλο θέλει να λάβει μηδενικές αποδόσεις, δηλαδή να λάβει μόνο τις εισφορές της (του) και τις (σ.σ. κρατικές) επιδοτήσεις ως πρόσοδο, τότε αυτή (αυτός) θα πρέπει να ζήσει μέχρι τα 78.4 (76.8) έτη, ηλικία μέχρι την οποία οι γυναίκες (άντρες) μπορούν ρεαλιστικά να ζήσουν. Αν στο συμβόλαιο προστεθούν κέρδη (σ.σ. από τα μετοχικά κεφάλαια των συμβολαίων), ο ηλικιακός στόχος μειώνεται κατά τρία χρόνια. Ωστόσο, μία γυναίκα χρειάζεται να φτάσει τα 90 χρόνια ηλικίας αν θέλει να λάβει μια απόδοση  της τάξης του 2.5%. Για να λάβει απόδοση 5% επί των αποταμιευμένων κεφαλαίων της, θα πρέπει να φτάσει στην ηλικία των 128 ετών, που είναι αδύνατο»^[1]!

Αν αυτά ίσχυαν γι’ αυτούς που μπήκαν στο σύστημα το 2001, αυτοί που μπήκαν το 2011 (για τους οποίους υπάρχει κοινή ταρίφα στα χρόνια, είτε άντρες είναι είτε γυναίκες), φορτώνονται με μερικά χρονάκια ακόμα για να πάρουν πίσω τα λεφτά που έδωσαν. Αντί για 78.4 και 76.8 χρόνια για να πάρουν πίσω τις εισφορές με τις κρατικές επιδοτήσεις, θα πρέπει οι «αποταμιευτές» να γίνουν 84.2 ετών, και για τα νέα προϊόντα 86.9 ετών! Αυτά ισχύουν στην περίπτωση που τα ποσά που αποταμιεύονται δε διορθώνονται βάσει του επίσημου πληθωρισμού, με αποτέλεσμα να χάνουν την αξία τους χρόνο με το χρόνο. Αν διορθωθούν βάσει ενός πληθωρισμού της τάξης του 2.5% το χρόνο, τότε τα όρια αυξάνονται κατά έναν ακόμα χρόνο περίπου. Θα πρέπει δηλαδή ο 35χρονος να περιμένει πενήντα χρόνια για να πάρει πίσω το ποσό που εγγυάται να του δώσει η σύνταξη Ρίστερ! Δεν μιλάμε για παραπάνω χρήματα, αλλά για τα λεφτά που ο ίδιος έβαλε! Γιατί να μην τα βάλει κάτω από το στρώμα και να τα απολαύσει νωρίτερα, αφού ενδέχεται να τα έχει… κακαρώσει πριν πιάσει αυτό το όριο ηλικίας;

Μα τι είναι αυτά που λέτε, θα πει ο γερο-Ρίστερ! Οι άνθρωποι που μπήκαν στο πρόγραμμα δεν είναι όποιοι κι όποιοι! Είναι… ξεχωριστοί άνθρωποι, Ξέρετε γιατί; Γιατί -όπως επισημαίνει το άρθρο του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών- οι πίνακες θνησιμότητας που χρησιμοποιούνται για τα συνταξιοδοτικά προϊόντα Ρίστερ θεωρούν ότι οι ασφαλισμένοι σ’ αυτά έχουν προσδόκιμο επιβίωσης από 3.5 μέχρι 11 χρόνια μεγαλύτερο σε σχέση μ’ αυτό που υπολογίζει η Ομοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία!

Γι’ αυτό και η Finanz News κατέληξε στο συμπέρασμα:  «Κύριο σημείο κριτικής είναι ότι, ναι μεν η εισαγωγή της σύνταξης Riester απέβλεπε πολιτικά στο να μειωθούν οι απώλειες στο επίπεδο των συντάξεων, όμως ένα μεγάλο ποσοστό των Γερμανών δεν είναι σε θέση να καλύψει αυτή την απώλεια μέσω της σύνταξης Riester. Σε γενικές γραμμές, η σύνταξη Riester ενδείκνυται μόνο για ανθρώπους που υπερβαίνουν κατά πολύ τον μέσο όρο ζωής»^[3]! Είναι δηλαδή σαν κάτι υπεραιωνόβιους σε κάποια απίθανα μέρη του πλανήτη, που βλέπουμε σε ντοκιμαντέρ! Αν έχουν και καλό κομπόδεμα, θα προκόψουν από το σύστημα Ρίστερ. Οι υπόλοιποι, ιδιαίτερα αν δεν έχουν τόσο καλό κομπόδεμα, το πιθανότερο είναι να χάσουν τις οικονομίες τους ή να τις παραλάβουν από τον… Αγιο Πέτρο, ρεσεψιονίστ στο… Hotel Paradise.

Παταγώδης αποτυχία

Επόμενο ήταν, το σύστημα να αποτύχει παταγωδώς. Ο αρχικός ενθουσιασμός μειώθηκε σε τέτοιο βαθμό που δέκα και βάλε χρόνια μετά από την εισαγωγή της σύνταξης Ρίστερ, αυτή εξακολουθεί να χρησιμοποιείται μόνο από το 40% εκείνων που θα μπορούσαν να τη χρησιμοποιήσουν^[1]. Ολες οι προβλέψεις ότι θα επωφελούνταν περισσότερος κόσμος από τα συμπληρωματικά προϊόντα Ρίστερ δεν έγιναν μέχρι στιγμής πραγματικότητα, ενώ τα στοιχεία του ομοσπονδιακού υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων της Γερμανίας δείχνουν ότι οι Γερμανοί έχουν συνάψει μέχρι στιγμής 16.49 εκατομμύρια συμβόλαια Ρίστερ, αλλά ο αριθμός αυτός παραμένει στάσιμος εδώ και αρκετούς μήνες.  Ο ρυθμός αύξησης αυτών των συμβολαίων ήταν της τάξης του 0.07% το τρίμηνο Απρίλη-Ιούνη 2016^[4].

Ταυτόχρονα, τα χρήματα που παίρνουν πίσω οι αποταμιευτές όλο και μειώνονται γιατί, «τα εγγυημένα επιτόκια εξαρτώνται από τις συνθήκες στις αγορές. Οταν εισήχθη το συνταξιοδοτικό σύστημα Riester, το εγγυημένο επιτόκιο ήταν στο 3.25%. Μετά έπεσε στο 2.25% και από τότε έπεσε ξανά στις αρχές του 2012. Τώρα τα συμβόλαια εγγυώνται μόνο ένα επιτόκιο 1.75%»^[1]. Το DIW επισημαίνει ότι «τα προϊόντα Ρίστερ έχουν δεχτεί σφοδρή κριτική από την εισαγωγή τους δέκα χρόνια πριν. Μεταξύ άλλων, υπήρξε κριτική για έλλειψη διαφάνειας και κατανόησης των προσφορών, υψηλών και αβέβαιων εξόδων, έλλειψη επιλογών προϊόντων και ανεπαρκή στόχευση των επιδοτήσεων και υψηλά κέρδη για τους μεγάλους εισοδηματίες». Τώρα ο Ρίστερ υπόσχεται ότι θα τα βελτιώσει. Ποιος όμως θα τον πιστέψει και για πόσο;


Παραπομπές
1. Ten Years of the Riester Pension Scheme: No Reason to Celebrate (Δέκα χρόνια μετά από το Συνταξιοδοτικό Σύστημα Ρίστερ: Κανένας λόγος για πανηγυρισμούς). Αρθρο στο μηνιαίο δελτίο του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών  (DIW), Φλεβάρης του 2012 (https://www.diw.de/sixcms/detail.php?id=diw_01.c.456278.de).

2. Distributional Effects of Subsidizing Retirement Savings Accounts: Evidence from Germany (Αποτελέσματα διανομής των επιδοτούμενων λογαριασμών αποταμίευσης για σύνταξη: Αποδεικτικά στοιχεία από την Γερμανία»). Εκθεση του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου (Ιούλης 2015), ενός από τα σημαντικότερα πανεπιστήμια της Γερμανίας που ειδικεύεται στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. (http://www.ecineq.org/ecineq_lux15/FILESx2015/CR2/p108.pdf).

3. Riester-Rente: Trotz Kritik zumindest für Besserverdiener lohnenswert (Σύνταξη Ρίστερ: Παρά την κριτική, αξίζει τουλάχιστον για τους υψηλόμισθους). Αρθρο στην Finanz News Online, 22.9.2012 (http://www.finanznewsonline.de/riester-rente-trotz-kritik-zumindest-fuer-besserverdiener-lohnenswert/).

4. Kunden enttäuscht, Vertreter verärgertKeiner will mehr Riester-Verträge (Οι πελάτες απογοητευμένοι – Οι πωλητές ενοχλημένοι: Κανείς δε θέλει πια τα συμβόλαια Ρίστερ), Περιοδικό Focus, 20.9.2016 (http://www.focus.de/finanzen/altersvorsorge/riesterrente/kunden-enttaeuscht-vertreter-veraergert-keiner-will-mehr-riester-vertraege_id_5957209.html).