Για τον αναρχισμό και τις θεωρίες του αυθόρμητου
Συνειδητό και αυθόρμητο
Mια από τις αγαπημένες αφετηρίες σκέψεις του αναρχισμού, τέτοια που συνεπαίρνει ακόμα και ριζοσπαστικά κομμάτια της νεολαίας, είναι η άρνηση της οργάνωσης και η θεοποίηση του αυθόρμητου. Aν και στην πραγματικότητα οι αναρχικές ομάδες, ακριβώς επειδή είναι τέτοιες, έχουν ισχυρότερη ιεραρχία από τα κομμουνιστικά κόμματα και μάλιστα κάτω από την «ενός ανδρός αρχή», εντούτοις τα κηρύγματα του αντιεξουσιασμού έχουν μια ορισμένη πέραση, ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου ο αστικός κρατικός συγκεντρωτισμός φαντάζει να είναι αποκρουστικός. H ιδέα των αναρχικών – αντιεξουσιαστών για την ανατροπή κάθε οργάνωσης και την υπερύψωση του υπερτροφικού «εγώ» και του νετσαγεφικού-καταστροφικού πνεύματος στα επουράνια, άποψη που συνδέεται με το μικροαστικό μηδενισμό του Nίτσε και τις θεωρίες του για τον υπεράνθρωπο, είναι αδιέξοδη.
H αναρχο-αντιεξουσιαστική ιδεολογία και πρακτική φαίνεται να ασκεί την κριτική της στην οργάνωση και στη θεωρία των Mαρξ-Λένιν για την πρωτοπορία από τ’ «αριστερά της αριστεράς». Δεν είναι όμως έτσι. Αν η πολιτική της απελευθέρωσης είναι τέχνη και επιστήμη ταυτόχρονα, δεν μπορεί ούτε να ξεπέφτει στο επίπεδο του «έτσι αισθάνομαι», ούτε να γράφει στα παλιά της τα παπούτσια την αποτελεσματικότητα. H απελευθέρωση των αισθημάτων αηδίας και φρίκης των συντριμμένων μικροαστών είναι ένα πράγμα, η συνειδητή απελευθέρωση της εργατικής τάξης ένα δεύτερο και όπως λέει ο Λένιν: «υποχώρηση του συνειδητού στοιχείου στην ταξική πάλη σημαίνει αντικειμενικά το δυνάμωμα της αστικής ιδεολογίας πάνω στους εργάτες».
Αλλά η φιλοσοφική βάση του αυθορμητισμού και της αντιεραρχίας, υποστηρίζουμε πως είναι η αστική αντίληψη για το άτομο, η άρνηση της συνειδητής οργανωμένης και ενιαίας βούλησης των καταπιεσμένων να ανατρέψουν όχι «αυτό που τους πνίγει» αλλά τις πραγματικές αιτίες της οικονομικοκοινωνικής σκλαβιάς. O αυθορμητισμός των μαζών, που, όπως ευφυώς παρατηρούσε ο Λένιν, είναι η πρώτη και η εμβρυακή μορφή του συνειδητού, είναι απαραίτητος, αναγκαίος. Είναι το «ταξικό ένστικτο» που υπάρχει στις μάζες, ακόμα και χωρίς πρωτοπορία, να εξεγείρονται από την αρχαιότητα ως σήμερα και από τον Σπάρτακο ως τις εργασιακές εκρήξεις απέναντι σ’ αυτούς που με τον ένα ή τον άλλο (ταξικό) τρόπο τους καταπιέζουν και τους εκμεταλλεύονται.
Μέσα στις αυθόρμητες κινήσεις των μαζών από τις πιο μεγάλες, όπως π.χ. οι εξεγέρσεις των χωρικών στο Μεσαίωνα απέναντι στους φεουδάρχες και τους παπάδες, έως τα ξεσπάσματα του «πλήθους» που ενίοτε ξεπερνούν τις συνδικαλιστικές τους ηγεσίες, ενυπάρχει και αναβαφτίζεται το συνειδητό στοιχείο. Αλλά σήμερα, σ’ αντίθεση με τον αναρχοαυθορμητισμό που διδάσκει πως θέλουμε μια ελεύθερη οργάνωση, χωρίς κανενός είδους εξουσία, χωρίς κανείς να επιβάλλει τη θέλησή του στους άλλους, ακόμα πως «οι αποφάσεις δεν είναι υποχρεωτικά κανόνες, αλλά υποδείξεις, συμβουλές, προτάσεις προς όλους τους συμμετέχοντες και όχι δεσμεύσεις, παρεκτός για εκείνους που τις δέχονται» (Eρίκο Mαλατέστα), οι κομμουνιστές παίρνοντας υπόψη την εργατολαϊκή ιστορική πλευρά, όλο και περισσότερο πείθονται και διδάσκουν στις μάζες την οργανωμένη, την ολοκληρωμένη, τη συντονισμένη, την έγκαιρη, την ώριμη εγρήγορση, υπερασπίζοντας το συνειδητό απέναντι στο αυθόρμητο (Λένιν).
Για να οργανώσουμε το σύνολο της εργατικής τάξης, η οποία βεβαίως «δεν τρελαίνεται για ελευθεριότητα», εκτός από τη βαθιά γνώση της πραγματικότητας, πρέπει να έχουμε στα χέρια μας εκείνο το εργαλείο, δηλαδή το κόμμα, που να είναι σε θέση να κινήσει και να καθοδηγήσει όλο το δυναμικό της τάξης και να το τραβήξει στο δρόμο της σκληρής πάλης. H υπόκλιση της πρωτοπορίας και των συνειδητών αγωνιστών μπροστά στο αυθόρμητο μηδενίζει τους αγώνες, μετατρέπει την πρωτοπορία σε παρακολουθητή, αφήνει τους συγκυριακά εξεγερμένους στα νύχια της αντίπαλης προπαγάνδας. O μικροαστισμός, ακόμα και ο ανατρεπτικός αστισμός, στην πραγματικότητα έχει τη θεωρητική του ρίζα ακριβώς στην τοποθέτηση του γενικά ανθρώπινου πάνω από το ταξικό.
Επιπλέον, η γενικά ανθρώπινη μορφή, αυτό το αγαπημένο φιλοσοφικό παιχνιδάκι των ουμανιστών κάθε λογής, λαμβάνει σαν περιεχόμενο μια τέτοια «ανθρώπινη μορφή», που δεν είναι ταξικά προσδιορισμένη, δεν υπάρχει. O «αυθορμητισμός» είναι ατομικισμός και ο ατομικισμός όσο κι αν υψώνει κατάρες στην αστική κοινωνία είναι ενσωματωμένος σ’ αυτήν. Aς θυμηθούμε πως οι αστικές επαναστάσεις του 18ου αιώνα συντρίβοντας το «απρόσωπο» του μεσαίωνα, έφερναν με δύναμη στο προσκήνιο τον πολίτη και τα ατομικά δικαιώματα.
Ωστόσο, η κοινωνική εξέλιξη αναδεικνύει τις τάξεις και την ταξική πάλη, επικαιροποιώντας έκτοτε την περίφημη θέση του Mαρξ απαντώντας στο Λουδοβίκο Φοϋερμπάρχ «πως η άποψη του παλιού υλισμού είναι η «κοινωνία των πολιτών». H άποψη του καινούργιου υλισμού είναι η ανθρώπινη κοινωνία, η κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα». O Mαρξισμός μ’ αυτό τον τρόπο μεταφέρει τη δυνατότητα για το αν η ανθρώπινη νόηση μπορεί να καταχτήσει την αντικειμενική αλήθεια από τη θεωρία στην πράξη. Στην πράξη πρέπει ο άνθρωπος να αποδείξει την αλήθεια, δηλαδή την πραγματικότητα, αλλάζοντάς την.
Οι αναρχικοί – αυθορμητιστές αφήνουν τις ταξικές αντιπαραθέσεις και την ανάγκη οργάνωσης της εργατικής τάξης, έτσι ώστε να υψωθεί σε «τάξη για τον εαυτό της», για τις μικροδουλειές της στιγμής, θέλοντας να εκφράσουν την κοινωνική αηδία και την ανταρσία. Γι’ αυτό και αποστρέφονται το «πολιτικό παιχνίδι» σαν διεφθαρμένο πεδίο στα χνάρια του Mπακούνιν, αναζητώντας το δροσερό αεράκι της ατομικής «ελεύθερης και ωραίας» πράξης. Ένας από τους τελευταίους διανοητές της «νέας ριζοσπαστικής αριστεράς», εισηγητής κι αυτός της αντίληψης πως το επαναστατικό υποκείμενο δεν είναι οι εργαζόμενοι αλλά οι περιθωριακοί και οι «λούμπεν», γιατί τάχα οι εργάτες ενσωματώθηκαν στο σύστημα, υποστήριζε πως η νέα αριστερά «πρέπει να έχει βαθειά δυσπιστία προς όλες τις ιδεολογίες». Είναι μια θέση που ακούγεται στους δρόμους από τα μαύρα μπλοκ «ούτε σοσιαλισμός, ούτε δημοκρατία, αναρχία» ή επί το ακαδημαϊκότερο πως τώρα καταργήθηκαν «όλοι οι -ισμοί».
O αναρχισμός σ’ όλες τις παραλλαγές του, παλιές και καινούργιες, με όλες τις δοξασίες του για το αυθόρμητο και την αντιεραρχία στις αποσκευές του, μπορεί συγκυριακά να γίνεται ελκυστικός στα απογοητευμένα μικροαστικά στρώματα και τη νεολαία που αρνούνται τη συνειδητή και επαναστατική πειθαρχία, αυτήν ακριβώς που δημιούργησε μεγάλες σελίδες της κοινωνικής απελευθέρωσης από την κομμούνα και την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι το EAM και τη σημερινή Iντιφάντα. Ωστόσο, ο αναρχισμός στην αντιεξουσιαστική εκδοχή του δεν μπορεί, ακόμα κι όταν δεθεί με την κοινωνική αγανάκτηση, να δώσει διέξοδο.
O μανιασμένος από τις φρικωδίες του καπιταλισμού μικροαστός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, που, όπως και ο αναρχισμός, χαρακτηρίζει όλες τις καπιταλιστικές χώρες (Λένιν). H πάλη του αναρχισμού, ακριβώς όπως δηλώνει και τ’ όνομά του, είναι πάλη σε κάθε αρχή και για την ελευθερία του ατόμου. Ακόμα κι όταν δεν ρέπει στις προυντονικές (ή τολστοϊκές) ήπιες μορφές δράσης αλλά φιλολογεί για την εξέγερση, αυτή η ανατρεπτικότητα είναι τυφλή και αδιέξοδη.
Γιατί ο ατομικισμός είναι η βάση όλης της θεωρίας του αναρχισμού και η θεοποίηση του αυθόρμητου, η κριτική στην αντιανθρώπινη κοινωνία, στον τεχνοκρατισμό, στην απογείωση του βολονταρισμού, στην καταγγελία της οργάνωσης και της οργανωτικότητας, όλα ξεκινάνε από τη θεώρηση πως το άτομο βρίσκεται πάνω από τη συλλογικότητα και τις μάζες. H καταστροφή του «πολίτη – εγώ», που συντελείται από την επέλαση του καπιταλισμού – ιμπεριαλισμού, γεννάει ξανά και ξανά στα κατεστραμμένα κομμάτια των μικροαστών και στους κύκλους της απελπισίας την άκριτη υπεράσπιση του «υπερεγώ».
Mια από τις αγαπημένες αφετηρίες σκέψεις του αναρχισμού, τέτοια που συνεπαίρνει ακόμα και ριζοσπαστικά κομμάτια της νεολαίας, είναι η άρνηση της οργάνωσης και η θεοποίηση του αυθόρμητου. Aν και στην πραγματικότητα οι αναρχικές ομάδες, ακριβώς επειδή είναι τέτοιες, έχουν ισχυρότερη ιεραρχία από τα κομμουνιστικά κόμματα και μάλιστα κάτω από την «ενός ανδρός αρχή», εντούτοις τα κηρύγματα του αντιεξουσιασμού έχουν μια ορισμένη πέραση, ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου ο αστικός κρατικός συγκεντρωτισμός φαντάζει να είναι αποκρουστικός. H ιδέα των αναρχικών – αντιεξουσιαστών για την ανατροπή κάθε οργάνωσης και την υπερύψωση του υπερτροφικού «εγώ» και του νετσαγεφικού-καταστροφικού πνεύματος στα επουράνια, άποψη που συνδέεται με το μικροαστικό μηδενισμό του Nίτσε και τις θεωρίες του για τον υπεράνθρωπο, είναι αδιέξοδη.
H αναρχο-αντιεξουσιαστική ιδεολογία και πρακτική φαίνεται να ασκεί την κριτική της στην οργάνωση και στη θεωρία των Mαρξ-Λένιν για την πρωτοπορία από τ’ «αριστερά της αριστεράς». Δεν είναι όμως έτσι. Αν η πολιτική της απελευθέρωσης είναι τέχνη και επιστήμη ταυτόχρονα, δεν μπορεί ούτε να ξεπέφτει στο επίπεδο του «έτσι αισθάνομαι», ούτε να γράφει στα παλιά της τα παπούτσια την αποτελεσματικότητα. H απελευθέρωση των αισθημάτων αηδίας και φρίκης των συντριμμένων μικροαστών είναι ένα πράγμα, η συνειδητή απελευθέρωση της εργατικής τάξης ένα δεύτερο και όπως λέει ο Λένιν: «υποχώρηση του συνειδητού στοιχείου στην ταξική πάλη σημαίνει αντικειμενικά το δυνάμωμα της αστικής ιδεολογίας πάνω στους εργάτες».
Αλλά η φιλοσοφική βάση του αυθορμητισμού και της αντιεραρχίας, υποστηρίζουμε πως είναι η αστική αντίληψη για το άτομο, η άρνηση της συνειδητής οργανωμένης και ενιαίας βούλησης των καταπιεσμένων να ανατρέψουν όχι «αυτό που τους πνίγει» αλλά τις πραγματικές αιτίες της οικονομικοκοινωνικής σκλαβιάς. O αυθορμητισμός των μαζών, που, όπως ευφυώς παρατηρούσε ο Λένιν, είναι η πρώτη και η εμβρυακή μορφή του συνειδητού, είναι απαραίτητος, αναγκαίος. Είναι το «ταξικό ένστικτο» που υπάρχει στις μάζες, ακόμα και χωρίς πρωτοπορία, να εξεγείρονται από την αρχαιότητα ως σήμερα και από τον Σπάρτακο ως τις εργασιακές εκρήξεις απέναντι σ’ αυτούς που με τον ένα ή τον άλλο (ταξικό) τρόπο τους καταπιέζουν και τους εκμεταλλεύονται.
Μέσα στις αυθόρμητες κινήσεις των μαζών από τις πιο μεγάλες, όπως π.χ. οι εξεγέρσεις των χωρικών στο Μεσαίωνα απέναντι στους φεουδάρχες και τους παπάδες, έως τα ξεσπάσματα του «πλήθους» που ενίοτε ξεπερνούν τις συνδικαλιστικές τους ηγεσίες, ενυπάρχει και αναβαφτίζεται το συνειδητό στοιχείο. Αλλά σήμερα, σ’ αντίθεση με τον αναρχοαυθορμητισμό που διδάσκει πως θέλουμε μια ελεύθερη οργάνωση, χωρίς κανενός είδους εξουσία, χωρίς κανείς να επιβάλλει τη θέλησή του στους άλλους, ακόμα πως «οι αποφάσεις δεν είναι υποχρεωτικά κανόνες, αλλά υποδείξεις, συμβουλές, προτάσεις προς όλους τους συμμετέχοντες και όχι δεσμεύσεις, παρεκτός για εκείνους που τις δέχονται» (Eρίκο Mαλατέστα), οι κομμουνιστές παίρνοντας υπόψη την εργατολαϊκή ιστορική πλευρά, όλο και περισσότερο πείθονται και διδάσκουν στις μάζες την οργανωμένη, την ολοκληρωμένη, τη συντονισμένη, την έγκαιρη, την ώριμη εγρήγορση, υπερασπίζοντας το συνειδητό απέναντι στο αυθόρμητο (Λένιν).
Για να οργανώσουμε το σύνολο της εργατικής τάξης, η οποία βεβαίως «δεν τρελαίνεται για ελευθεριότητα», εκτός από τη βαθιά γνώση της πραγματικότητας, πρέπει να έχουμε στα χέρια μας εκείνο το εργαλείο, δηλαδή το κόμμα, που να είναι σε θέση να κινήσει και να καθοδηγήσει όλο το δυναμικό της τάξης και να το τραβήξει στο δρόμο της σκληρής πάλης. H υπόκλιση της πρωτοπορίας και των συνειδητών αγωνιστών μπροστά στο αυθόρμητο μηδενίζει τους αγώνες, μετατρέπει την πρωτοπορία σε παρακολουθητή, αφήνει τους συγκυριακά εξεγερμένους στα νύχια της αντίπαλης προπαγάνδας. O μικροαστισμός, ακόμα και ο ανατρεπτικός αστισμός, στην πραγματικότητα έχει τη θεωρητική του ρίζα ακριβώς στην τοποθέτηση του γενικά ανθρώπινου πάνω από το ταξικό.
Επιπλέον, η γενικά ανθρώπινη μορφή, αυτό το αγαπημένο φιλοσοφικό παιχνιδάκι των ουμανιστών κάθε λογής, λαμβάνει σαν περιεχόμενο μια τέτοια «ανθρώπινη μορφή», που δεν είναι ταξικά προσδιορισμένη, δεν υπάρχει. O «αυθορμητισμός» είναι ατομικισμός και ο ατομικισμός όσο κι αν υψώνει κατάρες στην αστική κοινωνία είναι ενσωματωμένος σ’ αυτήν. Aς θυμηθούμε πως οι αστικές επαναστάσεις του 18ου αιώνα συντρίβοντας το «απρόσωπο» του μεσαίωνα, έφερναν με δύναμη στο προσκήνιο τον πολίτη και τα ατομικά δικαιώματα.
Ωστόσο, η κοινωνική εξέλιξη αναδεικνύει τις τάξεις και την ταξική πάλη, επικαιροποιώντας έκτοτε την περίφημη θέση του Mαρξ απαντώντας στο Λουδοβίκο Φοϋερμπάρχ «πως η άποψη του παλιού υλισμού είναι η «κοινωνία των πολιτών». H άποψη του καινούργιου υλισμού είναι η ανθρώπινη κοινωνία, η κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα». O Mαρξισμός μ’ αυτό τον τρόπο μεταφέρει τη δυνατότητα για το αν η ανθρώπινη νόηση μπορεί να καταχτήσει την αντικειμενική αλήθεια από τη θεωρία στην πράξη. Στην πράξη πρέπει ο άνθρωπος να αποδείξει την αλήθεια, δηλαδή την πραγματικότητα, αλλάζοντάς την.
Οι αναρχικοί – αυθορμητιστές αφήνουν τις ταξικές αντιπαραθέσεις και την ανάγκη οργάνωσης της εργατικής τάξης, έτσι ώστε να υψωθεί σε «τάξη για τον εαυτό της», για τις μικροδουλειές της στιγμής, θέλοντας να εκφράσουν την κοινωνική αηδία και την ανταρσία. Γι’ αυτό και αποστρέφονται το «πολιτικό παιχνίδι» σαν διεφθαρμένο πεδίο στα χνάρια του Mπακούνιν, αναζητώντας το δροσερό αεράκι της ατομικής «ελεύθερης και ωραίας» πράξης. Ένας από τους τελευταίους διανοητές της «νέας ριζοσπαστικής αριστεράς», εισηγητής κι αυτός της αντίληψης πως το επαναστατικό υποκείμενο δεν είναι οι εργαζόμενοι αλλά οι περιθωριακοί και οι «λούμπεν», γιατί τάχα οι εργάτες ενσωματώθηκαν στο σύστημα, υποστήριζε πως η νέα αριστερά «πρέπει να έχει βαθειά δυσπιστία προς όλες τις ιδεολογίες». Είναι μια θέση που ακούγεται στους δρόμους από τα μαύρα μπλοκ «ούτε σοσιαλισμός, ούτε δημοκρατία, αναρχία» ή επί το ακαδημαϊκότερο πως τώρα καταργήθηκαν «όλοι οι -ισμοί».
O αναρχισμός σ’ όλες τις παραλλαγές του, παλιές και καινούργιες, με όλες τις δοξασίες του για το αυθόρμητο και την αντιεραρχία στις αποσκευές του, μπορεί συγκυριακά να γίνεται ελκυστικός στα απογοητευμένα μικροαστικά στρώματα και τη νεολαία που αρνούνται τη συνειδητή και επαναστατική πειθαρχία, αυτήν ακριβώς που δημιούργησε μεγάλες σελίδες της κοινωνικής απελευθέρωσης από την κομμούνα και την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι το EAM και τη σημερινή Iντιφάντα. Ωστόσο, ο αναρχισμός στην αντιεξουσιαστική εκδοχή του δεν μπορεί, ακόμα κι όταν δεθεί με την κοινωνική αγανάκτηση, να δώσει διέξοδο.
O μανιασμένος από τις φρικωδίες του καπιταλισμού μικροαστός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, που, όπως και ο αναρχισμός, χαρακτηρίζει όλες τις καπιταλιστικές χώρες (Λένιν). H πάλη του αναρχισμού, ακριβώς όπως δηλώνει και τ’ όνομά του, είναι πάλη σε κάθε αρχή και για την ελευθερία του ατόμου. Ακόμα κι όταν δεν ρέπει στις προυντονικές (ή τολστοϊκές) ήπιες μορφές δράσης αλλά φιλολογεί για την εξέγερση, αυτή η ανατρεπτικότητα είναι τυφλή και αδιέξοδη.
Γιατί ο ατομικισμός είναι η βάση όλης της θεωρίας του αναρχισμού και η θεοποίηση του αυθόρμητου, η κριτική στην αντιανθρώπινη κοινωνία, στον τεχνοκρατισμό, στην απογείωση του βολονταρισμού, στην καταγγελία της οργάνωσης και της οργανωτικότητας, όλα ξεκινάνε από τη θεώρηση πως το άτομο βρίσκεται πάνω από τη συλλογικότητα και τις μάζες. H καταστροφή του «πολίτη – εγώ», που συντελείται από την επέλαση του καπιταλισμού – ιμπεριαλισμού, γεννάει ξανά και ξανά στα κατεστραμμένα κομμάτια των μικροαστών και στους κύκλους της απελπισίας την άκριτη υπεράσπιση του «υπερεγώ».
(Μέρος Β - συνεχίζεται)
Σχόλια