Τιμούν τη συνεργασία με τον κατακτητή
Εχει 100% δίκιο το ΔΣ του ΣΕΗ (Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών) που
διαμαρτυρήθηκε για την απόφαση του νέου επικεφαλής του Εθνικού Θεάτρου
Δημήτρη Λιγνάδη να δώσει το όνομα της Ελένης Παπαδάκη σε θεατρική
αίθουσα στο Ρεξ. Το ότι έχει δίκιο αποδεικνύεται και από τις
αντιδράσεις που προκάλεσε η παρέμβασή του. Αντιδράσεις λύσσας από τον
αστικό εσμό, που βρήκε την ευκαιρία να μιλήσει -καλυμμένα αυτή τη φορά-
για τα «εγκλήματα των κομμουνιστών».
Εχει δίκιο το ΣΕΗ να ρωτάει: γιατί την Παπαδάκη κι όχι κάποιον από τους αγωνιστές που «έδωσαν με ανιδιοτέλεια και αυταπάρνηση την ψυχή και το αίμα τους, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, εκτελέστηκαν, για να απελευθερωθεί αυτός ο τόπος από τους φασίστες κατακτητές και τους εγχώριους συνεργάτες τους; Ανάμεσά τους πολλοί καλλιτέχνες και ηθοποιοί, όπως ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Μάνος Κατράκης, ο Τζαβαλάς Καρούσος, η Ασπασία Παπαθανασίου, ο Μίμης Φωτόπουλος, η Ολυμπία Παπαδούκα, η Αλέκα Παΐζη, η Καλή Καλό και πολλοί άλλοι. Σ’ όλους αυτούς θα άξιζε πραγματικά μια επιβράβευση για το τεράστιο ψυχικό σθένος και το ηθικό μεγαλείο τους, κι ας μην, ποτέ στη ζωή τους, να επιζήτησαν τιμές».
Ακόμα κι αν δεχόμασταν ότι τα κριτήρια ήταν αμιγώς καλλιτεχνικά, θα αρκούσε να ρωτήσουμε: Γιατί την Παπαδάκη και όχι τον Αιμίλιο Βεάκη, που οι πάντες παραδέχονται ότι ήταν η μεγαλύτερη καλλιτεχνική μορφή που πέρασε από το Εθνικό Θέατρο; Η απάντηση είναι προφανής: γιατί ο Βεάκης ήταν αριστερός και εαμίτης, ενώ η Παπαδάκη ήταν το αντίθετό του. Εχει δίκιο, λοιπόν, το ΣΕΗ όταν αναφέρει ότι «τα κριτήρια δεν είναι καλλιτεχνικά, αλλά πολιτικά».
Σ' ένα μόνο θα διαφωνήσουμε με το ΣΕΗ. Η Παπαδάκη δεν είναι «αμφιλεγόμενη προσωπικότητα». Τέτοια την κατέστησε η εκτέλεσή της από κάποιους ιντελιτζενσερβίτες προβοκάτορες που διείσδυσαν στις τάξεις της Λαϊκής Πολιτοφυλακής. Εκτελώντας την Παπαδάκη, ο Ορέστης και οι υπόλοιποι προβοκάτορες, πρόσφεραν στην αντίδραση όπλα για να πολεμήσουν το λαϊκό κίνημα και στην αστική τάξη μια απρόσμενη ηρωίδα. Αν η Παπαδάκη δεν είχε εκτελεστεί, θα ζούσε μέσα στη γενική περιφρόνηση για τη στάση της στην Κατοχή. Οταν ο λαός πεινούσε και αγωνιζόταν, όταν δεκάδες ηθοποιοί είχαν στρατευθεί στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, η Παπαδάκη απολάμβανε τη μεγάλη ζωή έχοντας σχέση με τον Κουίσλινγκ πρωθυπουργό Ράλλη (το αυτοκίνητο του οποίου την πήγαινε και την έπαιρνε από το θέατρο) και με αξιωματικούς των ναζί (με τους οποίους γύριζε στα σαλόνια της δωσίλογης μπουρζουαζίας).
Οσο στην Ελλάδα κυβερνούσε το ναζιστικό κνούτο, ο φόβος σφράγιζε τα στόματα στις δημόσιες τοποθετήσεις (στις ιδιωτικές λέγονταν τα πάντα, γιατί οι ηθοποιοί έβλεπαν), όταν όμως η Αθήνα απελευθερώθηκε, το ΣΕΗ αποφάσισε να καθαρίσει τις γραμμές του. Στις 20 Οκτώβρη του 1944 (οκτώ μέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας), το ΔΣ του ΣΕΗ αποφάσισε να διαγράψει μερικούς ηθοποιούς που πρόδωσαν τον αγώνα. Δεκατέσσερα άτομα ήταν όλα κι όλα κι ανάμεσά τους η μόνη «φίρμα» της εποχής ήταν η Παπαδάκη. Τυχαίο; Την έβαλαν στη λίστα επειδή ήταν δεξιά; Τότε γιατί δεν έβαλαν την Κοτοπούλη, την Κυβέλη, την Παξινού, τον Χορν και τόσους άλλους δεξιούς; Τη ζήλευαν για το ταλέντο της; Και δε ζήλευαν την Κοτοπούλη ή την Παξινού; Και ποιος τη ζήλευε, οι νεαρές Αλέκα Παΐζη και Ασπασία Παπαθανασίου, όπως χωρίς ντροπή έγραψαν διάφοροι; 'Η μήπως ο Αιμίλιος Βεάκης, ο κατά γενική αναγνώριση μεγαλύτερος ηθοποιός της εποχής, πρωταγωνιστής στο Εθνικό και συμπρωταγωνιστής της Παπαδάκη, ο οποίος ήταν πρόεδρος της επιτροπής που εισηγήθηκε τη διαγραφή και στη συνέχεια της γενικής συνέλευσης που την επικύρωσε; Η Παπαδάκη προσπάθησε να αποφύγει τη διαγραφή απευθυνόμενη με επιστολή στον υπουργό Παιδείας. Μετά έστειλε επιστολή και στο ΣΕΗ, ζητώντας να την πληροφορήσουν με ποια στοιχεία τη διέγραψαν! Ομως, στη γενική συνέλευση δεν πήγε για να υπερασπιστεί τον εαυτό της, προφανώς γιατί ήξερε τι θα άκουγε από τους συναδέλφους της για τα νταλαβέρια της με τους… θεατρόφιλους ναζί.
Η εκτέλεση της Παπαδάκη (και άλλων) στη διάρκεια των Δεκεμβριανών ήταν μια προβοκατόρικη πράξη που έγινε εν αγνοία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Οι δράστες συνελήφθησαν, δικάστηκαν και εκτελέστηκαν στην πλατεία Κολιάτσου. Και το κόμμα πήρε θέση ανοιχτά και παστρικά, διά στόματος Νίκου Ζαχαριάδη, ο οποίος είπε στην εισήγησή του στη 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1945: «Ερχονται τώρα οι “αγριότητες”. Τέτοιες γένηκαν με τούτη τη διαφορά: α) Πολύ πιο πολλές γένηκαν και γίνονται από την αντίδραση. β) Απ’ τις άλλες οι περισσότερες σκηνοθετήθηκαν απ’ την αντίδραση που και τίποτα αν δεν κάναμε πάλι θα σκηνοθετούσε σε βάρος μας “αγριότητες” και γ) φρόντισα και έψαξα να βρω, μα ούτε μια περίπτωση υπάρχει, που νάχει δοθεί σαν γραμμή του ΚΚΕ να γίνουν αγριότητες. Ομως αγριότητες έγιναν και τέτοιες έκαναν και μέλη του Κόμματος. Τέτοια μέλη που, είτε προβοκάτορες ήταν, είτε που δεν ήταν άξια νάναι μέλη του Κόμματος. Φυσικά οι πράξεις που κάναν τα μέλη του Κόμματος δημιουργούν ευθύνες και για το ίδιο. Μα μια που το ΚΚΕ δεν έδωσε τέτοια γραμμή και αυτούς που έκαναν υπερβασίες και τις υπερβασίες τις ίδιες τις απεκήρυξε και τις αποκηρύσσει, δε δημιουργείται ζήτημα ηθικής τάξης για το ΚΚΕ. Γιατί το Κόμμα μας έχει το θάρρος να διακηρύξει ότι τέτοιες περιπτώσεις, όπως του Κορώνη (καθηγητής Πολυτεχνείου), είτε της ηθοποιού Παπαδάκη, δεν μπορούν να βρουν δικαίωση και πρέπει να καταδικαστούν ανοιχτά». Η τελευταία φράση, που αφορά την Παπαδάκη, έγινε βινιέτα στην πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη».
Τι τιμούν, λοιπόν, ο Λιγνάδης και οι άλλοι δεξιοί που αποφάσισαν να δώσουν το όνομα της Παπαδάκη σε θεατρική αίθουσα; Οχι το όποιο καλλιτεχνικό μέγεθος (γιατί υπάρχουν μεγαλύτερα καλλιτεχνικά μεγέθη που έχουν «ξεχάσει» να τιμήσουν), αλλά τη συνεργασία με τους κατακτητές και τους δωσίλογους. Οποια μορφή κι αν είχε αυτή η συνεργασία. Τιμούν τον αμοραλισμό, το «εμείς να περνάμε καλά κι οι άλλοι ας ψοφάνε», τα κολλητιλίκια με τους ναζί κατακτητές την ώρα που άλλοι έδιναν τη ζωή τους για τη λευτεριά. Θέλουν ένα μνημείο για να μπορούν να χύνουν χολή ενάντια «στους δολοφόνους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ». Δεν είναι τυχαίο το ότι, όσο ζούσαν οι πρωταγωνιστές εκείνης της εποχής, η ίδια η αστική τάξη είχε ξεχάσει την Παπαδάκη. Οταν εκείνοι άρχισαν ένας-ένας να φεύγουν από τη ζωή, άρχισαν να κυκλοφορούν βιβλία, να γίνονται τηλεοπτικές παραγωγές, για να φτάσουμε τώρα στην πρόκληση της ονομασίας της θεατρικής αίθουσας. Γι' αυτό και είναι θετική η αντίδραση του ΣΕΗ, από το οποίο η Παπαδάκη ποτέ δεν επανεγγράφηκε.
Εχει δίκιο το ΣΕΗ να ρωτάει: γιατί την Παπαδάκη κι όχι κάποιον από τους αγωνιστές που «έδωσαν με ανιδιοτέλεια και αυταπάρνηση την ψυχή και το αίμα τους, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, εκτελέστηκαν, για να απελευθερωθεί αυτός ο τόπος από τους φασίστες κατακτητές και τους εγχώριους συνεργάτες τους; Ανάμεσά τους πολλοί καλλιτέχνες και ηθοποιοί, όπως ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Μάνος Κατράκης, ο Τζαβαλάς Καρούσος, η Ασπασία Παπαθανασίου, ο Μίμης Φωτόπουλος, η Ολυμπία Παπαδούκα, η Αλέκα Παΐζη, η Καλή Καλό και πολλοί άλλοι. Σ’ όλους αυτούς θα άξιζε πραγματικά μια επιβράβευση για το τεράστιο ψυχικό σθένος και το ηθικό μεγαλείο τους, κι ας μην, ποτέ στη ζωή τους, να επιζήτησαν τιμές».
Ακόμα κι αν δεχόμασταν ότι τα κριτήρια ήταν αμιγώς καλλιτεχνικά, θα αρκούσε να ρωτήσουμε: Γιατί την Παπαδάκη και όχι τον Αιμίλιο Βεάκη, που οι πάντες παραδέχονται ότι ήταν η μεγαλύτερη καλλιτεχνική μορφή που πέρασε από το Εθνικό Θέατρο; Η απάντηση είναι προφανής: γιατί ο Βεάκης ήταν αριστερός και εαμίτης, ενώ η Παπαδάκη ήταν το αντίθετό του. Εχει δίκιο, λοιπόν, το ΣΕΗ όταν αναφέρει ότι «τα κριτήρια δεν είναι καλλιτεχνικά, αλλά πολιτικά».
Σ' ένα μόνο θα διαφωνήσουμε με το ΣΕΗ. Η Παπαδάκη δεν είναι «αμφιλεγόμενη προσωπικότητα». Τέτοια την κατέστησε η εκτέλεσή της από κάποιους ιντελιτζενσερβίτες προβοκάτορες που διείσδυσαν στις τάξεις της Λαϊκής Πολιτοφυλακής. Εκτελώντας την Παπαδάκη, ο Ορέστης και οι υπόλοιποι προβοκάτορες, πρόσφεραν στην αντίδραση όπλα για να πολεμήσουν το λαϊκό κίνημα και στην αστική τάξη μια απρόσμενη ηρωίδα. Αν η Παπαδάκη δεν είχε εκτελεστεί, θα ζούσε μέσα στη γενική περιφρόνηση για τη στάση της στην Κατοχή. Οταν ο λαός πεινούσε και αγωνιζόταν, όταν δεκάδες ηθοποιοί είχαν στρατευθεί στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, η Παπαδάκη απολάμβανε τη μεγάλη ζωή έχοντας σχέση με τον Κουίσλινγκ πρωθυπουργό Ράλλη (το αυτοκίνητο του οποίου την πήγαινε και την έπαιρνε από το θέατρο) και με αξιωματικούς των ναζί (με τους οποίους γύριζε στα σαλόνια της δωσίλογης μπουρζουαζίας).
Οσο στην Ελλάδα κυβερνούσε το ναζιστικό κνούτο, ο φόβος σφράγιζε τα στόματα στις δημόσιες τοποθετήσεις (στις ιδιωτικές λέγονταν τα πάντα, γιατί οι ηθοποιοί έβλεπαν), όταν όμως η Αθήνα απελευθερώθηκε, το ΣΕΗ αποφάσισε να καθαρίσει τις γραμμές του. Στις 20 Οκτώβρη του 1944 (οκτώ μέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας), το ΔΣ του ΣΕΗ αποφάσισε να διαγράψει μερικούς ηθοποιούς που πρόδωσαν τον αγώνα. Δεκατέσσερα άτομα ήταν όλα κι όλα κι ανάμεσά τους η μόνη «φίρμα» της εποχής ήταν η Παπαδάκη. Τυχαίο; Την έβαλαν στη λίστα επειδή ήταν δεξιά; Τότε γιατί δεν έβαλαν την Κοτοπούλη, την Κυβέλη, την Παξινού, τον Χορν και τόσους άλλους δεξιούς; Τη ζήλευαν για το ταλέντο της; Και δε ζήλευαν την Κοτοπούλη ή την Παξινού; Και ποιος τη ζήλευε, οι νεαρές Αλέκα Παΐζη και Ασπασία Παπαθανασίου, όπως χωρίς ντροπή έγραψαν διάφοροι; 'Η μήπως ο Αιμίλιος Βεάκης, ο κατά γενική αναγνώριση μεγαλύτερος ηθοποιός της εποχής, πρωταγωνιστής στο Εθνικό και συμπρωταγωνιστής της Παπαδάκη, ο οποίος ήταν πρόεδρος της επιτροπής που εισηγήθηκε τη διαγραφή και στη συνέχεια της γενικής συνέλευσης που την επικύρωσε; Η Παπαδάκη προσπάθησε να αποφύγει τη διαγραφή απευθυνόμενη με επιστολή στον υπουργό Παιδείας. Μετά έστειλε επιστολή και στο ΣΕΗ, ζητώντας να την πληροφορήσουν με ποια στοιχεία τη διέγραψαν! Ομως, στη γενική συνέλευση δεν πήγε για να υπερασπιστεί τον εαυτό της, προφανώς γιατί ήξερε τι θα άκουγε από τους συναδέλφους της για τα νταλαβέρια της με τους… θεατρόφιλους ναζί.
Η εκτέλεση της Παπαδάκη (και άλλων) στη διάρκεια των Δεκεμβριανών ήταν μια προβοκατόρικη πράξη που έγινε εν αγνοία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Οι δράστες συνελήφθησαν, δικάστηκαν και εκτελέστηκαν στην πλατεία Κολιάτσου. Και το κόμμα πήρε θέση ανοιχτά και παστρικά, διά στόματος Νίκου Ζαχαριάδη, ο οποίος είπε στην εισήγησή του στη 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1945: «Ερχονται τώρα οι “αγριότητες”. Τέτοιες γένηκαν με τούτη τη διαφορά: α) Πολύ πιο πολλές γένηκαν και γίνονται από την αντίδραση. β) Απ’ τις άλλες οι περισσότερες σκηνοθετήθηκαν απ’ την αντίδραση που και τίποτα αν δεν κάναμε πάλι θα σκηνοθετούσε σε βάρος μας “αγριότητες” και γ) φρόντισα και έψαξα να βρω, μα ούτε μια περίπτωση υπάρχει, που νάχει δοθεί σαν γραμμή του ΚΚΕ να γίνουν αγριότητες. Ομως αγριότητες έγιναν και τέτοιες έκαναν και μέλη του Κόμματος. Τέτοια μέλη που, είτε προβοκάτορες ήταν, είτε που δεν ήταν άξια νάναι μέλη του Κόμματος. Φυσικά οι πράξεις που κάναν τα μέλη του Κόμματος δημιουργούν ευθύνες και για το ίδιο. Μα μια που το ΚΚΕ δεν έδωσε τέτοια γραμμή και αυτούς που έκαναν υπερβασίες και τις υπερβασίες τις ίδιες τις απεκήρυξε και τις αποκηρύσσει, δε δημιουργείται ζήτημα ηθικής τάξης για το ΚΚΕ. Γιατί το Κόμμα μας έχει το θάρρος να διακηρύξει ότι τέτοιες περιπτώσεις, όπως του Κορώνη (καθηγητής Πολυτεχνείου), είτε της ηθοποιού Παπαδάκη, δεν μπορούν να βρουν δικαίωση και πρέπει να καταδικαστούν ανοιχτά». Η τελευταία φράση, που αφορά την Παπαδάκη, έγινε βινιέτα στην πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη».
Τι τιμούν, λοιπόν, ο Λιγνάδης και οι άλλοι δεξιοί που αποφάσισαν να δώσουν το όνομα της Παπαδάκη σε θεατρική αίθουσα; Οχι το όποιο καλλιτεχνικό μέγεθος (γιατί υπάρχουν μεγαλύτερα καλλιτεχνικά μεγέθη που έχουν «ξεχάσει» να τιμήσουν), αλλά τη συνεργασία με τους κατακτητές και τους δωσίλογους. Οποια μορφή κι αν είχε αυτή η συνεργασία. Τιμούν τον αμοραλισμό, το «εμείς να περνάμε καλά κι οι άλλοι ας ψοφάνε», τα κολλητιλίκια με τους ναζί κατακτητές την ώρα που άλλοι έδιναν τη ζωή τους για τη λευτεριά. Θέλουν ένα μνημείο για να μπορούν να χύνουν χολή ενάντια «στους δολοφόνους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ». Δεν είναι τυχαίο το ότι, όσο ζούσαν οι πρωταγωνιστές εκείνης της εποχής, η ίδια η αστική τάξη είχε ξεχάσει την Παπαδάκη. Οταν εκείνοι άρχισαν ένας-ένας να φεύγουν από τη ζωή, άρχισαν να κυκλοφορούν βιβλία, να γίνονται τηλεοπτικές παραγωγές, για να φτάσουμε τώρα στην πρόκληση της ονομασίας της θεατρικής αίθουσας. Γι' αυτό και είναι θετική η αντίδραση του ΣΕΗ, από το οποίο η Παπαδάκη ποτέ δεν επανεγγράφηκε.
Σχόλια