Αυτοδιαχείριση Εργατική απελευθέρωση ή τυρί στη φάκα του καπιταλισμού;

Μέρος 2ο

Ουτοπικοί σοσιαλιστές
Ο κομμουνισμός του Οουεν

Οπως αναφέραμε στο εισαγωγικό σημείωμα, οι πρώτες προσπάθειες για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης μέσα στον καπιταλισμό έγιναν από τους ουτοπικούς σοσιαλιστές. Κορυφαίος αυτών ήταν ένας βρετανός βιομήχανος, ο Ρόμπερτ Οουεν, που αφιέρωσε όλη του τη ζωή στην υπόθεση της κοινωνικής απελευθέρωσης της εργατικής τάξης. Η ιστορία του αποτυπώθηκε από τον Φρίντριχ Ενγκελς στο μνημειώδες έργο του «Αντι-Ντύρινγκ», από το οποίο αντλούμε το παρακάτω απόσπασμα:

 «Από το 1800 ως το 1829, εφάρμοσε τις αρχές του σαν διευθύνων συνέταιρος, στο μεγάλο νηματουργείο του Νιου Λάναρκ της Σκωτίας. Εδώ μάλιστα είχε περισσότερη ελευθερία κινήσεων, και μια επιτυχία που τον έκανε πασίγνωστο σ’ όλη την Ευρώπη. Μεταμόρφωσε ένα πληθυσμό, που έφτασε σιγά-σιγά τις 2.500 ψυχές και που αρχικά αποτελούνταν από τα πιο ποικίλα και κατά το μεγαλύτερο ποσοστό διεφθαρμένα ηθικά στοιχεία, σε μια τέλεια υποδειγματική κοινότητα, όπου η μέθη, η αστυνομία, οι ποινικοί δικαστές, οι δίκες, η κοινωνική πρόνοια και η φιλανθρωπία ήταν άγνωστα πράγματα. Και όλα αυτά τα πέτυχε γιατί έφερε απλώς όλον αυτό τον κόσμο σε συνθήκες πιο άξιες για τον άνθρωπο και ιδίως γιατί φρόντισε ώστε η γεννιά που μεγάλωνε να παίρνει μια φροντισμένη αγωγή.

Υπήρξε ο πρώτος που καθιέρωσε τα νηπιαγωγεία και τα εισήγαγε για πρώτη φορά στο Νιου Λάναρκ. Από τα δύο χρόνια τους, τα παιδιά πήγαιναν στο σχολειό, όπου διασκέδαζαν τόσο πολύ, ώστε τα ξανάφερναν με κόπο στο σπίτι. Ενώ οι ανταγωνιστές του έβαζαν τους εργάτες να δουλεύουν κάθε μέρα δεκατρείς ως δεκατέσσερις ώρες, στο Νιου Λάναρκ δούλευαν μόνο δεκάμιση ώρες. Οταν μια κρίση του βαμβακιού έφερε αναγκαστικά ένα τετράμηνο σταμάτημα των εργασιών, αυτός εξακολούθησε να πληρώνει τους άνεργους εργάτες ολόκληρο το μεροκάματό τους.

Αυτή η ενέργεια δεν εμπόδισε το ίδρυμα να υπερδιπλασιάσει τα κεφάλαιά του και να δίνει ως το τέλος άφθονα κέρδη τους ιδιοκτήτες.

Ολα αυτά ωστόσο δεν ικανοποιούσαν τον Οουεν. Η ζωή που είχε δημιουργήσει για τους εργάτες του πολύ απείχε από του να είναι η άξια ζωή για τον άνθρωπο, όπως αυτός την ήθελε. "Οι άνθρωποι είναι σκλάβοι μου" έλεγε. Οι καλύτερες σχετικώς συνθήκες ζωής που τους είχε δημιουργήσει απείχαν πολύ από το να τους επιτρέπουν μια ολόπλευρη και λογική ανάπτυξη του χαρακτήρα και της διανοίας τους κι ακόμα λιγότερο μια ελεύθερη δραστηριότητα στη ζωή. "Κι όμως το εργαζόμενο τμήμα αυτών των 2.500 ανθρώπων παρήγε τόσο πραγματικό πλούτο για το σύνολο, όσο μπορούσε να παράγει, μόλις μισό αιώνα πριν ένας πληθυσμός 600.000 ψυχών. Αναρωτιόμουνα: Τί γίνεται λοιπόν η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στον πλούτο που καταναλώνουν τα 2.500 πρόσωπα από εκείνον που θα έπρεπε να καταναλώνουν οι 600.000;".

Η απάντηση ήταν σαφής. Η διαφορά αυτή χρησιμοποιείται για να εξασφαλίσει στους ιδιοκτήτες του ιδρύματος 5% τόκο για το ιδρυτικό κεφάλαιό τους έξω από το ποσόν των 300.000 λιρών στερλινών, που είναι το κέρδος τους….

Οι καινούργιες τεράστιες παραγωγικές δυνάμεις, που ως τώρα είχαν σαν προορισμό μόνο τον πλουτισμό των λίγων και την υποδούλωση των μαζών, αποτέλεσαν για τον Οουεν τη βάση για την κοινωνική αναδιοργάνωση, και τον προορισμό, σαν κοινή ιδιοκτησία, για την ευημερία όλων.

Με αυτόν τον καθαρά λογιστικό τρόπο, σαν καρπός, να πούμε, ενός εμπορικού υπολογισμού, γεννήθηκε ο κομμουνισμός του Οουεν, και διατηρεί πάντα αυτόν τον πρακτικό χαρακτήρα. Ετσι το 1823, ο Οουεν πρότεινε την εξάλειψη της αθλιότητας στην Ιρλανδία, με την ίδρυση τέτοιων κομμουνιστικών κοινοτήτων και επισύναψε στην πρότασή του και πλήρη υπολογισμό των εξόδων ίδρυσης, των ετήσιων δαπανών και των προβλεπομένων εσόδων.  Ετσι το οριστικό του σχέδιο του μέλλοντος το επεξεργάστηκε σε όλες τις τεχνικές του λεπτομέρειες και με τέτοια γνώση των πραγμάτων, που ακόμα και οι ειδικοί τεχνικοί, από τη στιγμή που θα αποδέχονταν το σχέδιο του Οουεν για την κοινωνική μεταρρύθμιση, λίγα θα είχαν να προσθέσουν, ίσως μικρολεπτομέρειες, γι’ αυτή την οργάνωση.

Η στροφή προς τον κομμουνισμό υπήρξε και το σημείο μεταστροφής σ’ ολόκληρη τη ζωή του Οουεν. Οσο εμφανίζονταν σαν απλός φιλάνθρωπος αποκτούσε πλούτη, επιδοκιμασίες, τιμές και φήμη. Ηταν ο πιο δημοφιλής άνθρωπος στην Ευρώπη. Οχι μόνο οι εργοστασιάρχες συνάδελφοί του, αλλά και οι πολιτικοί άνδρες και ηγεμόνες τον άκουγαν και τον επιδοκίμαζαν. Οταν όμως παρουσίασε τις κομμουνιστικές του πεποιθήσεις, τότε όλα άλλαξαν. Τρία ήταν τα μεγάλα εμπόδια που, όπως πίστευε, έκλειναν το δρόμο για την κοινωνική μεταρρύθμιση: η ατομική ιδιοκτησία, η θρησκεία και η σύγχρονη μορφή του γάμου. Ηξερε τι τον περίμενε αν χτυπούσε τα τρία αυτά εμπόδια: η ολοσχερής προγραφή του από όλη την επίσημη κοινωνία και το χάσιμο της κοινωνικής του θέσης.

Παρ’ όλα αυτά δεν δίστασε να επιτεθεί εναντίον τους ανελέητα, και έγινε ό,τι είχε προβλέψει. Αποκηρύχθηκε από την επίσημη κοινωνία. Ο τύπος τον έθαψε με τη σιωπή του, και καταστράφηκε τελείως οικονομικά, ύστερα από την αποτυχία των κομμουνιστικών του πειραμάτων στην Αμερική, για τα οποία θυσίασε όλη του την περιουσία. Τότε στράφηκε απευθείας στην εργατική τάξη και εργάστηκε τριάντα ολόκληρα χρόνια ανάμεσα στους εργάτες. Ολα τα κοινωνικά κινήματα και κάθε πραγματική πρόοδος, που πραγματοποιήθηκαν στην Αγγλία για τα συμφέροντα των εργατών συνδέονται με το όνομα του Οουεν».

Συνεχίζεται...