Αυτοδιαχείριση Εργατική απελευθέρωση ή τυρί στη φάκα του καπιταλισμού;

 Μέρος 5ο

Οταν η αυτοδιαχείριση γίνεται πολυεθνική
Η ισπανική Μοντραγκόν

Η ισπανική Μοντραγκόν αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα «αυτοδιαχειριζόμενης» επιχείρησης. Μόνο που τα μεγέθη πλέον είναι πολλαπλάσια σε σχέση με άλλες επιχειρήσεις αυτής της κατηγορίας, σε βαθμό που ν’ αναρωτιέσαι: Μήπως οι εργαζόμενοι στη Μοντραγκόν πέτυχαν την κοινωνική τους απελευθέρωση και τον σοσιαλισμό σε μία χώρα – όπως η Ισπανία – της οποίας ο λαός στενάζει από την οικονομική κρίση και τις περικοπές ή μήπως κάτι διαφορετικό συμβαίνει; Γιατί μία επιχείρηση με 85.000 εργαζόμενους παραείναι μεγάλη για να την ανεχτεί ο καπιταλισμός σαν σοσιαλιστική νησίδα στο εσωτερικό του.

Ας δούμε λίγο την ιστορία της.

Η γέννηση της Μοντραγκόν

Διαβάζουμε σε άρθρο κάποιου George Benello, που γράφτηκε αρκετά παλιά (το 1973) (http://www.diktio-kapa.dos.gr/keimena/mondragon.pdf), με τίτλο «Η πρόκληση του Μοντραγκόν»:
«Η χώρα των Βάσκων βιώνει τα τελευταία χρόνια την ανάπτυξη ενός συστήματος συνεταιρισμών το οποίο είναι μοναδικό σε μέγεθος, δυναμικότητα, αλλά και τον αντίκτυπο που έχει στη συνολική οικονομία της περιοχής. Το σύστημα αυτό ονομάζεται Μοντραγκόν και πήρε το όνομά του από την πόλη που εφαρμόστηκε πρώτα, η οποία βρίσκεται κοντά στο Μπιλμπάο. Σήμερα, τριάντα χρόνια μετά, καλύπτει όλη τη χώρα των Βάσκων, ενώ έχει κερδίσει τη διεθνή φήμη και πλέον λειτουργεί ως πρότυπο για την ανάπτυξη παρόμοιων συστημάτων στην Αγγλία, την Ουαλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Μολονότι οι σχέσεις του με την αναρχική παράδοση της Ισπανίας δεν είναι ξεκαθαρισμένη, το Μοντραγκόν αποτελεί ένα παράδειγμα ελευθεριακής οργάνωσης το οποίο, όπως και τα προηγούμενα κατά την εποχή του ισπανικού εμφυλίου, είναι επιτυχημένο σε πρωτοφανή κλίμακα.

Το δίκτυο του Μοντραγκόν ιδρύθηκε από έναν καθολικό ιερέα, τον Δον Χοσέ Μαρία Αριζμέντι, που παραλίγο να σταλεί από τον Φράνκο στο εκτελεστικό απόσπασμα για τη συμμετοχή του στον Ισπανικό εμφύλιο με την παράταξη των Δημοκρατικών. Ο Χοσέ Μαρία Αριζμέντι, με την οικονομική συμβολή μερικών κατοίκων του Μοντραγκόν, ίδρυσε το 1943 μια πρωτοβάθμια σχολή τεχνικής εκπαίδευσης. Το 1956, οι πρώτοι πέντε πτυχιούχοι της σχολής ίδρυσαν ένα μικρό, αυτοδιαχειριζόμενο εργοστάσιο, που ονομαζόταν ULGOR, αριθμούσε συνολικά 24 άτομα και παρήγαγε φασόν μια μικρή κουζίνα πετρελαίου».

Αν δεν κάνουμε λάθος, τα χρόνια που το πείραμα του Μοντραγκόν αναπτυσσόταν, στην Ισπανία μεσουρανούσε η φασιστική δικτατορία υπό τον πρώην συνεργάτη του Χίτλερ στρατηγό Φράνκο. Αυτό δεν εμπόδισε τη νεοσύστατη «κολεκτίβα» να φτιάξει ακόμα και τράπεζα: «Τρία χρόνια μετά την ίδρυση της ULGOR (σ.σ. το 1959), ο Ντόν Αριζμέντι πρότεινε την ίδρυση ενός πιστωτικού οργανισμού που θα συνέβαλε στη χρηματοδότηση και την τεχνική υποστήριξη των νέων συνεταιριστικών επιχειρήσεων. Ετσι, ιδρύθηκε η Λαϊκή Εργατική Τράπεζα (Caza Laboral Popular-CLP), που περιλάμβανε ένα πιστωτικό ίδρυμα και μια υπηρεσία παροχής τεχνικών συμβουλών» (ο.π.).

Δύο τινά συμβαίνουν. Ή οι κάτοικοι του Μοντραγκόν έπιασαν στον ύπνο τον στρατηγό Φράνκο, ο οποίος δεν πήρε χαμπάρι ότι στη χώρα των Βάσκων οικοδομείται ο… σοσιαλισμός, ή αυτό που έκαναν στο Μοντραγκόν ήταν απολύτως μέσα στα οικονομικά πλαίσια ακόμα και μίας φασιστικής δικτατορίας όπως αυτή του Φράνκο. Το ενδεχόμενο ο στρατηγός Φράνκο να έγινε υπέρμαχος του… σοσιαλισμού απορρίπτεται, για να γλιτώσουμε τις φλέβες μας από βέβαιο κόψιμο!

Ενας «αυτοδιαχειριζόμενος» κολοσσός

Οπως και να ‘χει το πράγμα, οι συνεταιρισμοί του Μοντραγκόν συνέχισαν να αναπτύσσονται όλα αυτά τα χρόνια. Σαράντα χρόνια από τότε που γράφτηκε το άρθρο του Benello, η επιχείρηση διαθέτει ένα διεθνές δίκτυο από 258 επιχειρήσεις, στις οποίες το 2011 εργάζονταν 83.569 εργαζόμενοι! Το δίκτυο έχει εξαπλωθεί στις πέντε ηπείρους με 94 εργοστάσια παραγωγής, από το Μεξικό και το Μαρόκο μέχρι την Κίνα και την Ταϊλάνδη, ακόμη και μέχρι την Αυστραλία! Οπως γράφει το εταιρικό προφίλ (company profile) της εταιρίας, που εύκολα μπορεί να το βρει κανείς από την ιστοσελίδα της (http://www.mondragon-corporation.com/language/en-US/ENG/Economic-Data/Corporate-Profile.aspx), η Μοντραγκόν, που παράγει σχεδόν τα πάντα (από οικιακές συσκευές, όπως ψυγεία, πλυντήρια πιάτων κτλ, μέχρι βιομηχανικό εξοπλισμό, όπως αντλίες και μετασχηματιστές), με τζίρο 14.8 δισ. ευρώ το 2011, είναι η μεγαλύτερη εταιρία στη χώρα των Βάσκων και η δέκατη μεγαλύτερη στην Ισπανία! Διαθέτει μάλιστα και δικό της ιδιωτικό πανεπιστήμιο με 4.000 φοιτητές. Πανεπιστήμιο με δίδακτρα που κυμαίνονται από 4.500 μέχρι 8.000 ευρώ το χρόνο για πτυχία Μπάτσελορ και από 5.000 μέχρι 8.000 ευρώ το χρόνο για Μάστερ (http://www.mondragon.edu/en/studies/precios). Μιλάμε δηλαδή για έναν κολοσσό κι όχι για κάποιο… ψιλικατζίδικο.

Με «διεθνή αναγνώριση»

Η Μοντραγκόν είναι μια εταιρία «διεθνώς αναγνωρισμένη». Τον περασμένο μήνα κέρδισε μάλιστα το πρώτο βραβείο στον τομέα «τόλμη στην επιχειρηματικότητα», από τους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς παρακαλώ (http://www.tulankide.com/en/mondragon-corporation-winner-at-the-boldness-in-business-awards-organised-by-the-financial-times)! Σωστά διαβάσατε. Πέρα από τον στρατηγό Φράνκο, που άφησε το εγχείρημα να αναπτυχθεί, οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς το επιβράβευσαν κιόλας! Οπως σημειώνεται στο σχετικό δημοσίευμα, «για να έχετε καλύτερη ιδέα για τη σημαντικότητα αυτών των βραβείων, αξίζει να υπογραμμιστεί ότι οι τρεις προηγούμενοι νικητές σε αυτή την κατηγορία ήταν η Φίατ το 2009, η Apple το 2010 και η Αμαζον το 2011»!

Τι να μας πείτε τώρα εσείς για επαναστάσεις και ανατροπές, όταν η απελευθέρωση της εργατικής τάξης μπορεί να έρθει μέσα από το ίδιο το κοινωνικό σύστημα που την καταπιέζει; Παραφράζοντας αυτά που έλεγαν οι Αμερικάνοι για τους τραπεζικούς κολοσσούς τους «πολύ μεγάλη για να καταρρεύσει», θα λέγαμε ότι αν η Μοντραγκόν ήταν όπως την παρουσιάζουν οι θιασώτες της, θα ήταν «πολύ μεγάλη για να επιζήσει». Το γεγονός ότι επέζησε και επεκτείνεται θα πρέπει να μας βάλει σε υποψίες ότι κάτι άλλο συμβαίνει κι όχι να χάφτουμε αμάσητα όλα όσα μας πλασάρουν τα διάφορα παπαγαλάκια.

Μια μοντέρνα εταιρία…

Πάντως, η ίδια η εταιρία σπεύδει να ξεκαθαρίσει τη θέση της ως προς το αν θεωρεί ότι αποτελεί εναλλακτικό τρόπο παραγωγής στον καπιταλιστικό. Και το κάνει αυτό στο διαδικτυακό της τόπο (http://www.mondragon-corporation.com/language/en-US/ENG/Frequently-asked-questions/Co-operativism.aspx), απαντώντας στην ερώτηση: «Θεωρείτε τον συνεργατισμό ως ένα εναλλακτικό σύστημα στην καπιταλιστική παραγωγή;». Αναφέρει τα εξής… θαυμαστά:

«Δεν έχουμε αξιώσεις σ’ αυτό τον τομέα. Απλά πιστεύουμε ότι έχουμε αναπτύξει έναν τρόπο να φτιάχνουμε εταιρίες περισσότερο ανθρώπινες και συμμετοχικές. Είναι μία προσέγγιση που, επίσης, ταιριάζει καλύτερα στα πιο προηγμένα μοντέλα διεύθυνσης που τείνουν να δίνουν περισσότερη αξία στους ίδιους τους εργάτες που αποτελούν τη βασική περιουσία και πηγή ανταγωνιστικότητας στις μοντέρνες εταιρίες».

Το πόσο ανθρώπινη και συμμετοχική είναι η Μοντραγκόν φαίνεται από τη δράση της στο εξωτερικό.

…που ξεζουμίζει τους ξένους εργάτες

Οπως αναφέραμε παραπάνω, η Μοντραγκόν διαθέτει ένα εκτενές δίκτυο εργοστασίων και θυγατρικών ανά τον κόσμο. Μία από αυτές είναι η Fagor, ένας όμιλος από 16 τουλάχιστον εργοστάσια σε έξι χώρες, που δραστηριοποιείται στον τομέα των οικιακών συσκευών. Eνα απ’ αυτά τα εργοστάσια, το FagorMastercook, βρίσκεται στο Βρότσλαβ της Πολωνίας. Σύμφωνα με την πολωνική συνδικαλιστική οργάνωση Zwi_zek Syndykalist_w Polski – ZSP, «οι εργάτες παραγωγής στη FagorMastercook παίρνουν περίπου 1.200 ζλότι (400  ευρώ) το μήνα. Ο ελάχιστος μισθός στην Πολωνία είναι σήμερα 1.126 ζλότι το μήνα αλλά θα αυξηθεί στα 1.276 τον επόμενο χρόνο. Επομένως, οι εργάτες σε αυτό το υψηλά κερδοφόρο εργοστάσιο δεν βγάζουν σχεδόν τίποτα. Γι’ αυτό ένα από τα σλόγκαν των εργατών της FagorMastercook είναι: Στρατόπεδο συγκέντρωσης όχι χώρος εργασίας» (http://zsp.net.pl/fagormastercook_workcamp, 21/7/2008).

Τον Ιούλη του 2008, οι εργάτες στο εργοστάσιο του Βρότσλαβ κατέβηκαν σε απεργία ζητώντας αυξήσεις στους μισθούς. Η εταιρία έφερε 200 ένοπλους φρουρούς για να προστατεύσουν το εργοστάσιο, ενώ απέλυσε συνδικαλιστικά στελέχη! Δεν ξέρουμε ποια ήταν η κατάληξη εκείνης της απεργίας. Αυτό όμως που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι η Μοντραγκόν ξεζουμίζει τους ξένους εργάτες που δουλεύουν για ένα κομμάτι ψωμί στις θυγατρικές της και φυσικά δεν είναι μέλη της. Αν αυτός είναι ο «σεβασμός των εργατικών δικαιωμάτων» από την εταιρία στην Πολωνία, πιστεύετε ότι θα είναι καλύτερη η κατάσταση στο Μαρόκο, το Βιετνάμ, την Ταϊλάνδη, την Κίνα;

Με κρατικό παραδάκι

Ξέρετε ποιο είναι πιο εξοργιστικό; Οτι η FagorMastercook μασάει αβέρτα κρατικό και κοινοτικό παραδάκι. Μας ενημερώνει το προαναφερθέν δημοσίευμα της πολωνικής συνδικαλιστικής οργάνωσης ZSP: «Στο τέλος του 2006, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) αποφάσισε να δώσει 17.5 εκ. ευρώ στην FagorMastercook. Αυτά τα λεφτά δόθηκαν ως αποτέλεσμα ενός προγράμματος εκσυγχρονισμού… Η εταιρία μετέφερε την παραγωγή από την Ισπανία όταν ξεκίνησε την παραγωγή νέων κουζινών γκαζιού στην Πολωνία πριν από πέντε χρόνια. Η παραγωγή ψυγείων μεταφέρθηκε επίσης στην Πολωνία. Πάνω από το 80% της παραγωγής προορίζεται για εξαγωγή. Τον περασμένο χρόνο αύξησαν τον τζίρο κατά 29%».

Σα να μην έφτανε αυτό, η εταιρία λειτουργεί σε μια Ειδική Οικονομική Ζώνη και έλαβε επιχορηγήσεις και από το πολωνικό κράτος! Πήρε  απευθείας επιχορήγηση 3.5 εκ. ζλότι για να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και εξασφάλισε ειδικό καθεστώς εξαιρέσεων από τη φορολογία! Κατόρθωσε επίσης να τσεπώσει  52 εκ. ζλότι από το πολωνικό κράτος (εκτός από τα λεφτά που πήρε από την EBRD), δηλαδή γύρω στα 13 εκατ. ευρώ με βάση τις τωρινές τιμές συναλλάγματος. Πράγμα που σημαίνει ότι η EBRD και το πολωνικό κράτος επένδυσαν περισσότερα στις εγκαταστάσεις της FagorMastercook στο Βρότσλαβ παρά η Fagor! Ξεζουμίζοντας τους ξένους εργάτες μέσω των θυγατρικών της στο εξωτερικό, η Μοντραγκόν έχει τη δυνατότητα να δώσει κάποια καλύτερα μεροκάματα στους εργάτες της στο εσωτερικό. Ακριβώς όπως κάνει κάθε πολυεθνική που σέβεται τον εαυτό της.

Οι συμβασιούχοι

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της εταιρίας (http://www.mondragon-corporation.com/language/en-US/ENG/Economic-Data/Most-relevant-data.aspx), το 82% των εργαζόμενων στο βιομηχανικό τομέα της εταιρίας ήταν μέλη της το 2011. Οι υπόλοιποι ήταν μισθωμένοι εργάτες, όπως όλοι οι μισθωμένοι εργάτες ανά τον πλανήτη. Σκόπιμα η εταιρία αναφέρει μόνο το βιομηχανικό τομέα και όχι το συνολικό, αφού υπάρχει και ο κατασκευαστικός και ο τραπεζικός τομέας. Εκεί κανείς δε γνωρίζει πόσους εργάτες μισθώνει η εταιρία. Μας πληροφορεί το «Παγκόσμιο Κέντρο για την Δικαιοσύνη» (http://www.globaljusticecenter.org/2011/11/15/cooperativization-on/): «Οταν η ζήτηση αυξάνεται, οι συνεργατικές συχνά προσλαμβάνουν εργατικές δυνάμεις που δεν είναι μέλη τους. Η MCC (σ.σ. Mondragon Cooperative Corporation) πρόσφατα έπεισε τους ντόπιους νομοθέτες να αυξήσουν το όριο των συμβασιούχων στο 30%. Και αν εφαρμοστεί, η MCC ίσως να επιτρέψει να αυξηθεί στο 40%. Παράνομοι, "περιστασιακοί" ή προσωρινοί – κυρίως γυναίκες – δεν προσμετρούνται στο 30% των συμβασιούχων… Το συνολικό ποσοστό είναι άγνωστο καθώς η MCC δεν δίνει πλέον στοιχεία των μελών της».

Πολλοί από τους εργάτες που δεν καταγράφονται στο εργατικό δυναμικό της «κοπερατίβας» είναι γυναίκες. Πόσα παίρνουν αυτές οι εργάτριες και οι εργάτες; Εχουν ασφάλιση; Οσο κι αν ψάξαμε, στοιχεία δεν βρήκαμε, όμως δεν έχουμε την αυταπάτη ότι η Μοντραγκόν θα τους πλήρωνε παραπάνω από όσο πληρώνει η «πιάτσα». Γιατί να το κάνει, άλλωστε, αφού δεν ανήκουν στα μέλη της; Εδώ στην Πολωνία έδινε χαμηλούς μισθούς, στους υπόλοιπους θα κωλώσει; Και σ’ αυτό τον τομέα η Μοντραγκόν λειτουργεί όπως μια τυπική καπιταλιστική πολυεθνική. Αντιμετωπίζει την εργατική δύναμη σαν λάστιχο.

Αυτοδιαχειριζόμενες… απολύσεις

Το επιχείρημα των υποστηρικτών των αυτοδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων είναι ότι διατηρούν σε κάθε περίπτωση τις θέσεις εργασίας. Αυτό όμως δεν ισχύει για την Μοντραγκόν. Σύμφωνα με τα στοιχεία των ετήσιων εκθέσεων που δημοσιεύει η εταιρία (http://www.mondragon-corporation.com/language/en-US/ENG/Economic-Data/Yearly-Report.aspx), το εργατικό της δυναμικό μειώθηκε από τότε που ξέσπασε η κρίση (2008) από τα 92.773 άτομα στα 83.569 άτομα το 2011. Δηλαδή, η εταιρία απέλυσε περίπου το 10% του προσωπικού της. Το τι γίνεται με τους μισθούς δεν είναι ξεκάθαρο. Από τα επίσημα στοιχεία της εταιρίας δε βγαίνει άκρη για το εκάστοτε επίπεδο των μισθών. Σύμφωνα όμως με ένα αμερικάνικο μη κυβερνητικό ινστιτούτο, που υποστηρίζει κριτικά τις κοπερατίβες, το Παγκόσμιο Κέντρο για την Δικαιοσύνη, «στην κρίση του 1980-83, η χώρα των Βάσκων έχασε το 20% των θέσεων εργασίας της. Οι γειτονικές φίρμες απέλυσαν μαζικά ή έκλεισαν. Πολλές κοπερατίβες είχαν μειώσεις μισθών μέχρι και 11% και πέντε έκλεισαν» (http://www.globaljusticecenter.org/2011/11/15/cooperativization-on/).

Αυτά θα μας πείτε ότι συνέβαιναν πριν από 30 χρόνια. Σε ένα άλλο όμως δημοσίευμα, που επίσης εκθειάζει τη Μοντραγκόν σαν μια «πραγματικά αλληλέγγυα οικονομία», διαβάζουμε τι έκανε προκειμένου να αντιμετωπίσει την κρίση που χτύπησε σκληρά τη Fagor (θυγατρική της Μοντραγκόν που αναφέραμε παραπάνω) προκαλώντας πτώση κατά 50% στις πωλήσεις: «Η απάντησή τους ήταν να μειώσουν τους εργάτες κατά 10% - αυτό σήμαινε απολύσεις 300 προσωρινών εργατών και μεταφορά 250 εργατών-μελών σε άλλες κοπερατίβες στη Μοντραγκόν (οι εργάτες μέλη συχνά μεταφέρονται από μία κοπερατίβα που δεν πάει καλά σε μία άλλη που πάει καλύτερα). Σήμανε επίσης μειώσεις κατά 8% στη Fagor και ελάττωση του αριθμού των μοντέλων που παράγονταν» (http://www.sustainabilitysolutions.ca/blog/2012/04/what-happening-mondragon-spains-economic-crisis/395, 30/04/12).

Στο ίδιο δημοσίευμα διαβάζουμε ότι η εταιρία έκανε «τράπεζα ωρών», ώστε οι εργάτες να δουλεύουν λιγότερο όταν δεν υπάρχει δουλειά, και περισσότερο στο μέλλον. Αν το σύνολο της μείωσης είναι μικρότερο από έναν πλήρη μισθό, η Μοντραγκόν αποζημιώνει τους εργάτες με το 80% της διαφοράς.

Αυτό το σύστημα δεν είναι πρωτοτυπία της Μοντραγκόν. Αποτελεί μια εξέλιξη της περιβόητης «διευθέτησης του χρόνου εργασίας», που έχει αποθεωθεί και στη χώρα μας με τους εφαρμοστικούς νόμους των Μνημονίων. Καθιερώθηκε στην ίδια την μητρόπολη του ευρωπαϊκού καπιταλισμού, τη Γερμανία, την περασμένη δεκαετία, με τους λεγόμενους «λογαριασμούς εργατικού χρόνου». Είναι ένας τρόπος για να γλιτώσουν οι καπιταλιστές από την πληρωμή υπερωριών και να μην πληρώνουν δεκάρα τσακιστή τους εργάτες τους (ή τουλάχιστον να μειώνουν τους μισθούς τους) σε περιόδους ανάπαυλας.

Συνεχίζεται..