Αυτοδιαχείριση Εργατική απελευθέρωση ή τυρί στη φάκα του καπιταλισμού;

 Μέρος 1ο

Το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, της μεγαλύτερης στην μεταπολεμική ιστορία του παγκόσμιου καπιταλισμού, έθεσε και εξακολουθεί να θέτει ένα καίριο ερώτημα: Αν ο καπιταλισμός «τρώει τις σάρκες» των παραγωγών του πλούτου και γυρίζει την ανθρωπότητα σε εποχές ανείπωτης βαρβαρότητας, ενώ αυτό που εμφανιζόταν σαν σοσιαλισμός έχει καταρρεύσει προ πολλού, ποιο μπορεί να είναι το μέλλον της εργαζόμενης ανθρωπότητας; Το παραπάνω ερώτημα ανοίγει τον ασκό του Αιόλου για να βγουν ακόμα περισσότερα στην επιφάνεια: Ποιο το σύγχρονο όραμα που θα δώσει επιτέλους τέλος στην εποχή που η ανθρώπινη πρόοδος εμφανίζεται να περνά μονάχα μέσα από τη δυστυχία αυτών που την δημιουργούν; Μπορούμε τελικά να δουλέψουμε χωρίς αφεντικά που να καρπώνονται την υπεραξία μας; Κι αν ναι, πώς θα γίνει αυτό;

Οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα ποικίλουν και ο τρόπος απάντησης εξαρτάται από τη θέση που έχει ο καθένας στην παραγωγή, σε συνδυασμό με τις ιδεολογικές και κοινωνικές του αναφορές. Κι ενώ πριν μερικές δεκαετίες τα επαναστατικά κινήματα έθεταν επί τάπητος το ζήτημα της συνολικής ανατροπής των κοινωνικών και οικονομικών δομών ολόκληρου του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος, σήμερα ανθίζουν οι «εναλλακτικές μορφές αντίστασης», από αυτή της δημιουργίας ενός «καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο», μέχρι αυτές της άμεσης οικοδόμησης εναλλακτικών τρόπων παραγωγής, μέσω του εργατικού ελέγχου, που φτάνει μέχρι την αυτοδιαχείριση ή αυτοδιεύθυνση των εργοστασίων από τους ίδιους τους εργάτες, χωρίς επαναστατική ανατροπή.

Πριν από πολλά χρόνια, τα Κόκκινα Συνδικάτα (όταν ήταν πραγματκά κόκκινα κι όχι… ροζ) έδιναν την δική τους απάντηση σε αυτά τα ζητήματα. Ελεγαν: «Δεν είναι λιγότερο επικίνδυνη για το προλεταριάτο η ψευτοεπαναστατική αρχή, πολύ διαδεδομένη ανάμεσα στους εργάτες όλων των χωρών, σύμφωνα με την οποία θα ήταν δυνατό στην εργατική τάξη να έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα μέσω του ελέγχου της παραγωγής, πριν ακόμα συντριβεί η εξουσία του κεφαλαίου» (1ο συνέδριο της Διεθνούς των Κόκκινων Συνδικάτων, 3-19 Ιούλη 1921).

Οι επαναστάτες εκείνης της εποχής δεν υποστήριζαν αυτές τις θέσεις λόγω κάποιου ιδεολογικού βίτσιου αλλά γιατί είχε προηγηθεί μια ολόκληρη περίοδος που έδειξε ότι ο εργατικός έλεγχος όταν γινόταν σε συνθήκες γενικότερης κοινωνικής νηνεμίας, μετατρεπόταν στο αντίθετό του. Μετατρεπόταν δηλαδή σε σύνθημα ενσωμάτωσης στην καπιταλιστική παραγωγή και συνυπευθυνότητας μαζί με τον καπιταλιστή για την πορεία της εταιρίας. Το αίτημα του εργατικού ελέγχου έχει νόημα μόνο ως ένα μεταβατικό σύνθημα για την προετοιμασία της κοινωνικής επανάστασης, για την όξυνση της ταξικής πάλης που οδηγεί στην άμεση και αποφασιστική σύγκρουση με τους καπιταλιστές και την κρατική τους εξουσία. Είναι σύνθημα που μπορεί να λειτουργήσει προωθητικά μόνο σε περιόδους που οι «από πάνω» δεν μπορούν να κυβερνήσουν όπως πριν και οι «από κάτω» δεν είναι διατεθειμένοι να κυβερνηθούν όπως πριν, δηλαδή σε μία κατάσταση επαναστατική.

Πρόκειται για ένα τεράστιο ζήτημα, που έχει πολλές πλευρές. Στο παρόν αφιέρωμα θ’ αναφερθούμε σε ορισμένα παραδείγματα προσπαθειών αυτοδιεύθυνσης των εργοστασίων, σε συνθήκες που απείχαν από το να θεωρηθούν επαναστατικές. Θα ξεκινήσουμε με τους διανοητές που πολιτογραφήθηκαν ως «ουτοπικοί σοσιαλιστές». Ηταν ουτοπιστές γιατί την εποχή εκείνη δεν μπορούσαν να είναι τίποτα περισσότερο, αφού η καπιταλιστική οικονομία δεν ήταν ακόμα αναπτυγμένη. Ηταν αναγκασμένοι, όπως έλεγε ο Ενγκελς, «να επικαλούνται τη Λογική για την εφεύρεση των βασικών χαρακτηριστικών του καινούργιου τους οικοδομήματος, ακριβώς γιατί δεν μπορούσαν ακόμα να επικαλεστούν τα σύγχρονά τους ιστορικά γεγονότα». Σήμερα, δύο αιώνες μετά δεν είναι καταστροφικό να μη μπορούμε να επικαλεστούμε τα ιστορικά γεγονότα και να διδαχτού-με απ’ αυτά;

Συνεχίζεται...