Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ

10. Το τσεχοσλοβακικό μόρφωμα

Αν όλα όσα αναπτύξαμε ως εδώ "μυρίζουν" πόλεμο, λένε πως το πραγματικό προανάκρουσμα του επικείμενου πολέμου ήταν η διάλυση της Τσεχοσλοβακίας, η οποία επισημοποιήθηκε με την κατάπτυστη Συμφωνία του Μονάχου, του 1938. Όμως, πριν εξετάσουμε την διάλυση καθ' εαυτήν και πριν αναλύσουμε την εν λόγω Συμφωνία, επιβάλλεται να πούμε δυο λόγια για το παρασκήνιο αλλά και για τα αίτια που οδήγησαν στις τελικές εξελίξεις.

Και, πρώτα-πρώτα, πώς προέκυψε το μόρφωμα που ονομάστηκε Τσεχοσλοβακία (όπως λέμε Αττικοβοιωτία); Εδώ έχουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της βλακείας με την οποία αντιμετώπισαν οι νικητές τις συνθήκες τού Α' Π.Π. και διά της οποίας αναδύθηκαν από το πουθενά καινούργια κράτη στον ευρωπαϊκό χάρτη, με ανιστόρητα -ενίοτε δε και ασαφή- σύνορα και χαώδη -ενίοτε δε και ανύπαρκτο- εθνοτικό χαρακτήρα. Στην περίπτωση της Τσεχοσλοβακίας, ας είναι καλά οι τσέχοι εθνικιστές, οι οποίοι ονειρεύονταν ένα δικό τους κράτος να γεννιέται από το πτώμα τής Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Και τα κατάφεραν, βγαίνοντας στον πόλεμο στο πλευρό τής Αντάντ. Μόνο που αυτό το κράτος, έτσι όπως σχεδιάστηκε με την συνεργασία των συμμάχων, είχε μόνο 45% τσέχους (περ. 7 εκατομμύρια) και οι υπόλοιποι ήσαν κυρίως γερμανοί (22%) και σλοβάκοι (15%) αλλά υπήρχαν και ευάριθμες κοινότητες πολωνών, ούγγρων και ουκρανών.

Ωραίο αμάλγαμα! Από τη μια, η νέα χώρα ονομάστηκε Τσεχοσλοβακία, αποδεικνύοντας εμμέσως ότι τσέχοι και σλοβάκοι είναι δυο λαοί με ελάχιστα κοινά σημεία. Από την άλλη, οι αρχές της αρνούνταν πεισματικά να αναγνωρίσουν ως ιδιαίτερη εθνότητα τους γερμανούς, αντιμετωπίζοντάς τους ως τσεχοσλοβάκους πολίτες β' κατηγορίας. Μόνο που αυτοί οι γερμανοί δεν αποδέχτηκαν ποτέ την μοίρα που τους επιφύλαξε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Δεν μπορούσαν να ξεχάσουν ότι οι περιοχές της Βοημίας και της Μοραβίας ανήκαν στην "Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους" από το 962 έως το 1806, περνώντας κατόπιν στην επικυριαρχία των Αψβούργων μέχρι το 1918. Κι αφού αυτά τα εδάφη ήταν γερμανικά επί χίλια σχεδόν χρόνια, πότε πρόλαβαν κι έγιναν "εθνικό λίκνο" των τσέχων;

Εν πάση περιπτώσει, στην μεγάλη τους πλειοψηφία οι γερμανοί τής Τσεχοσλοβακίας ζούσαν συγκεντρωμένοι στην Σουδητία, μια περιοχή που απλώνεται κατά μήκος των συνόρων με την Αυστρία και την Γερμανία. Αυτό το γεγονός θα ήταν από μόνο του αρκετό για να ικανοποιηθεί το αίτημα των σουδητών να προσκυρωθεί η περιοχή τους είτε στην Αυστρία είτε στην Γερμανία. Οι τσέχοι, όμως επέμειναν ότι η περιοχή αυτή τους ανήκει και οι σύμμαχοι δεν τους χάλασαν το χατήρι.

Πάντως, με το τούτο και με το κείνο, η Τσεχοσλοβακία δεν μπόρεσε να ξεφύγει από την μοίρα όλων των "διάδοχων κρατών", δηλαδή των κρατών που γεννήθηκαν από την διάλυση των μεγάλων αυτοκρατοριών. Ήδη μιλήσαμε για την κόντρα της με Αυστρία και Γερμανία, σχετικά με το ζήτημα των σουδητών. Όμως, είχε μπελάδες και με την Ουγγαρία, τόσο λόγω της ουγγρικής μειονότητας (οι μαγυάροι ανέρχονταν στο 5% του πληθυσμού) όσο και λόγω του ότι η Ουγγαρία διεκδικούσε σημαντικό τμήμα της Σλοβακίας αλλά και ολόκληρη την Ρουθηνία (όπου, όμως, έμεναν κυρίως ουκρανοί). Όπως είχε προβλήματα και με την Πολωνία, η οποία διεκδικούσε την μικρή -αλλά πλούσια σε ορυκτά- περιοχή τού Τέσσεν.

Προκειμένου να αντισταθεί στην πιέσεις, η τσεχοσλοβακική ηγεσία συμμάχησε με δύο άλλα "διάδοχα κράτη", τα οποία αντιμετώπιζαν κι αυτά προβλήματα με μειονότητες και με συνοριακές διαφορές, την Ρουμανία και την Γιουγκοσλαβία. Η συμμαχία αυτών των τριών κρατών ονομάστηκε "Μικρή Αντάντ" και απετέλεσε βασικό σύμμαχο της Γαλλίας στην κεντρική Ευρώπη και στα Βαλκάνια. Όμως, επειδή κάθε δράση φέρνει και μια αντίδραση, ήταν λογικό οι αντίπαλοι της "Μικρής Αντάντ" να στραφούν στον άλλο πόλο, με αποτέλεσμα Πολωνία και Ουγγαρία ν' αρχίσουν τα γλυκοκοιτάγματα προς το Βερολίνο...


Στο επόμενο σημείωμα θα δούμε την διάλυση της Τσεχοσλοβακίας. Σήμερα, 75 χρόνια αργότερα, υπάρχουν ιστορικοί αναλυτές που λένε πως η εξαφάνιση της Τσεχοσλοβακίας ως κράτος το 1938 οφειλόταν στις χιτλερικές βλέψεις εναντίον της. Διαφωνώ. Τουλάχιστον, διαφωνώ με την απλότητα ενός συμπεράσματος που αφήνει πλήρως ακάλυπτη την δεύτερη -και οριστική- διάλυση της ίδιας χώρας το 1993. Τότε, δηλαδή, που δεν υπήρχε Χίτλερ...