Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ
7. Ο ισπανικός
εμφύλιος
Στο σημείο
αυτό, αξίζει να σταθούμε για λίγο, προκειμένου για να ρίξουμε μια ματιά στο
γεγονός που συντάραξε την Ευρώπη το 1936: τον ισπανικό εμφύλιο.
Η λήξη του Α' Π.Π. δεν σήμανε ηρεμία για την Ισπανία, η οποία βίωνε μια διαρκή αναταραχή. Και δεν ήταν μόνο τα εθνοτικά προβλήματα (κυρίως το βασκικό και το καταλανικό) που συντηρούσαν αυτή την αναταραχή. Ήταν, κυρίως, η προσπάθεια της προπολεμικής αστικής εξουσίας να εμποδίσει την διαφαινόμενη ανατροπή της από ένα ογκούμενο αριστερό (κατά βάση, περισσότερο αναρχιστικό παρά κομμουνιστικό) κίνημα. Η στρατιωτική δικτατορία υπό τον στρατηγό Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα (1923-1930) δεν έλυσε κανένα πρόβλημα. Τελικά, οι επαναστάτες επεκράτησαν, η μοναρχία ανετράπη και το 1931 ιδρύθηκε η "Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία".
Όμως, τα πράγματα κάθε άλλο παρά εύκολα ήσαν. Μη ξεχνάμε ότι στην Ευρώπη εξαπλώνονται και ριζώνουν τόσο ο κομμουνισμός στην ανατολή όσο και ο φασισμός στο κέντρο. Το χάσμα ανάμεσα σ' αυτούς τους διαμετρικά αντίθετους κόσμους βαθαίνει διαρκώς, δημιουργώντας πολώσεις τύπου "αντί-": οι αριστερές δυνάμεις (αναρχιστές, κομμουνιστές, σοσιαλιστές κλπ) ενώνονται υπό την προμετωπίδα τού "αντιφασισμού" ενώ οι υπόλοιποι (συντηρητικοί, μοναρχικοί, εθνικιστές, χουντικοί, μετριοπαθείς δεξιοί κλπ) συγκροτούν τον "αντικομμουνισμό". Και η Ισπανία, η χώρα των έντονων αντιθέσεων, δεν θα μπορούσε να εξαιρεθεί απ' αυτόν τον κανόνα.
Η εξάπλωση της αριστεράς δεν ήταν δυνατόν να αφήσει ασυγκίνητους τους ισπανούς στρατιωτικούς, οι οποίοι επιχείρησαν να ανατρέψουν την δημοκρατία αλλά το πραξικόπημα που εκδηλώθηκε στις 10 Αυγούστου 1932 (υπό τον στρατηγό Σανχούρχο) απέτυχε. Αναθαρρημένη η αριστερά, άρχισε να οργανώνει την μεγάλη τελική επανάσταση, η οποία θα ανέτρεπε οριστικά τις παλιές αστικές δομές. Αυτή η επανάσταση ξέσπασε τον Οκτώβριο του 1934 και οι επαναστάτες νομιμοποιήθηκαν στην εξουσία με τις εκλογές που έγιναν τον Φεβρουάριο του 1936. Σ' αυτές τις εκλογές, το φασιστικό κόμμα τής Ισπανίας (η περίφημη "Φάλαγγα") δεν έβγαλε ούτε έναν βουλευτή!
Οι αντικομμουνιστικές δυνάμεις τής Ισπανίας ανατρίχιασαν. Μαζί τους ανατρίχιασε όλη η "δημοκρατική" δύση. Άγγλοι και Γάλλοι έβλεπαν με τρόμο ότι δίπλα τους στήνεται μια καινούργια "Σοβιετία", όσο κι αν οι ακραιφνείς κομμουνιστές δεν αποτελούσαν παρά μια από τις συνιστώσες τού "Λαϊκού Μετώπου" που κυβερνούσε την Ισπανία. Όμως, το πάθημα του Σανχούρχο τούς είχε δείξει πως ένα απλό πραξικόπημα δεν ήταν δυνατόν να ανατρέψει μια κυβέρνηση η οποία είχε βαθειές ρίζες στον λαό. Έπρεπε να οργανωθεί κάτι πιο μεγάλο και πιο δραστικό.
Έτσι κι έγινε. Στις 18 Ιουλίου 1936, ο στρατηγός Φράνκο εξαπέλυσε τις δυνάμεις του κατά της Δημοκρατίας. Με τους άγγλους και τους γάλλους να δηλώνουν "ουδέτεροι", η νόμιμη εξουσία μπορούσε να στηριχτεί μόνο στον δημοκρατικό λαό και στα όπλα που έστελνε ο Στάλιν. Από την άλλη, ο Φράνκο είχε την αμέριστη υποστήριξη του Μουσσολίνι, ο οποίος έθεσε στην διάθεση των ισπανών φασιστών το πολυπληθέστατο CTV (σώμα εθελοντών) και μια ισχυρή αεροπορική δύναμη ενώ διέταξε και το ιταλικό πολεμικό ναυτικό να προσφέρει κάθε δυνατή βοήθεια στους εθνικιστές. Παράλληλα, η Ιταλία ανεφοδίαζε αδιάκοπα τις φρανκικές δυνάμεις με όπλα και πολεμοφόδια.
Τότε, ο Χίτλερ αποφάσισε να κάνει ένα πείραμα, στέλνοντας στην Ισπανία (στο πλευρό τού Φράνκο, φυσικά) την περίφημη "Λεγεώνα Κόνδωρ", μια μονάδα η οποία απετελείτο από ένα σμήνος αεροπλάνων και ένα μικρό σώμα στρατιωτών. Η "Λεγεώνα Κόνδωρ" έμεινε στην ιστορία χάρη στον Πικάσσο, μιας κι ήταν αυτή που κατέστρεψε την μικρή ισπανική πόλη Γκουέρνικα.
Στόχος του Χίτλερ δεν ήταν τόσο να βοηθήσει τον Φράνκο (άλλωστε, τα σχέδια του Φύρερ δεν περιλάμβαναν την επέκταση της Γερμανίας τόσο νότια) όσο να "μετρήσει" τις αντιδράσεις άγγλων και γάλλων. Μετά τον Α' Π.Π., ήταν η πρώτη φορά που γερμανικές ένοπλες δυνάμεις θα δραστηριοποιούνταν εκτός των γερμανικών συνόρων και έπρεπε να διερευνηθούν οι αντιδράσεις σε μια τέτοια ενέργεια.
Προς μεγάλη ικανοποίηση του Χίτλερ, ουδεμία αντίδραση υπήρξε. Ούτε η Αγγλία ούτε η Γαλλία θεώρησαν ότι η Γερμανία έκανε κάτι κακό. Κανείς δεν είδε την παραμικρή παραβίαση της συμφωνίας των Βερσαλλιών. Το μόνο που έβλεπαν ήταν πως αυτό το "κακό" με τους αριστερούς στην Ισπανία, έπρεπε κάπου, κάπως και από κάποιους να σταματήσει. Το ότι αυτοί οι "κάποιοι" ήσαν οι τρεις μεγαλύτεροι φασίστες τής Ευρώπης, αποτελούσε μια απλή και αμελητέα λεπτομέρεια για τους "δημοκράτες" της δύσης..
Πάντως, από την συμμετοχή του στον ισπανικό εμφύλιο, ο Χίτλερ έβγαλε ένα πολύ απλό και χρήσιμο συμπέρασμα: όταν θα έφτανε η ώρα να επιτεθεί στην Σοβιετική Ένωση, κανένας στην δύση δεν θα διαμαρτυρόταν. Διάβολε! Αν δεν ήταν αυτός ο λόγος για τον οποίο τον άφηναν ανεξέλεγκτο να αλωνίζει, ποιός ήταν;
Σήμερα, η μελέτη τής Ιστορίας έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο ισπανικός εμφύλιος, όσο κι αν απετέλεσε σημαντικώτατο γεγονός, δεν προκάλεσε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ούτε έπαιξε ρόλο σ' αυτόν. Προσωπικώς, συμφωνώ με το πρώτο αλλά διαφωνώ -τουλάχιστον εν μέρει- με το δεύτερο. Το συμπέρασμα, στο οποίο αναφέρεται η προηγούμενη παράγραφος, ενθάρρυνε τον Χίτλερ να προχωρήσει στην υλοποίηση των σχεδίων του μια ώρα αρχύτερα. Αν στην Ισπανία έκανε πείραμα για να μάθει, στην Τσεχοσλοβακία θα έκανε εφαρμογή όσων έμαθε..
Η λήξη του Α' Π.Π. δεν σήμανε ηρεμία για την Ισπανία, η οποία βίωνε μια διαρκή αναταραχή. Και δεν ήταν μόνο τα εθνοτικά προβλήματα (κυρίως το βασκικό και το καταλανικό) που συντηρούσαν αυτή την αναταραχή. Ήταν, κυρίως, η προσπάθεια της προπολεμικής αστικής εξουσίας να εμποδίσει την διαφαινόμενη ανατροπή της από ένα ογκούμενο αριστερό (κατά βάση, περισσότερο αναρχιστικό παρά κομμουνιστικό) κίνημα. Η στρατιωτική δικτατορία υπό τον στρατηγό Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα (1923-1930) δεν έλυσε κανένα πρόβλημα. Τελικά, οι επαναστάτες επεκράτησαν, η μοναρχία ανετράπη και το 1931 ιδρύθηκε η "Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία".
Όμως, τα πράγματα κάθε άλλο παρά εύκολα ήσαν. Μη ξεχνάμε ότι στην Ευρώπη εξαπλώνονται και ριζώνουν τόσο ο κομμουνισμός στην ανατολή όσο και ο φασισμός στο κέντρο. Το χάσμα ανάμεσα σ' αυτούς τους διαμετρικά αντίθετους κόσμους βαθαίνει διαρκώς, δημιουργώντας πολώσεις τύπου "αντί-": οι αριστερές δυνάμεις (αναρχιστές, κομμουνιστές, σοσιαλιστές κλπ) ενώνονται υπό την προμετωπίδα τού "αντιφασισμού" ενώ οι υπόλοιποι (συντηρητικοί, μοναρχικοί, εθνικιστές, χουντικοί, μετριοπαθείς δεξιοί κλπ) συγκροτούν τον "αντικομμουνισμό". Και η Ισπανία, η χώρα των έντονων αντιθέσεων, δεν θα μπορούσε να εξαιρεθεί απ' αυτόν τον κανόνα.
Η εξάπλωση της αριστεράς δεν ήταν δυνατόν να αφήσει ασυγκίνητους τους ισπανούς στρατιωτικούς, οι οποίοι επιχείρησαν να ανατρέψουν την δημοκρατία αλλά το πραξικόπημα που εκδηλώθηκε στις 10 Αυγούστου 1932 (υπό τον στρατηγό Σανχούρχο) απέτυχε. Αναθαρρημένη η αριστερά, άρχισε να οργανώνει την μεγάλη τελική επανάσταση, η οποία θα ανέτρεπε οριστικά τις παλιές αστικές δομές. Αυτή η επανάσταση ξέσπασε τον Οκτώβριο του 1934 και οι επαναστάτες νομιμοποιήθηκαν στην εξουσία με τις εκλογές που έγιναν τον Φεβρουάριο του 1936. Σ' αυτές τις εκλογές, το φασιστικό κόμμα τής Ισπανίας (η περίφημη "Φάλαγγα") δεν έβγαλε ούτε έναν βουλευτή!
Οι αντικομμουνιστικές δυνάμεις τής Ισπανίας ανατρίχιασαν. Μαζί τους ανατρίχιασε όλη η "δημοκρατική" δύση. Άγγλοι και Γάλλοι έβλεπαν με τρόμο ότι δίπλα τους στήνεται μια καινούργια "Σοβιετία", όσο κι αν οι ακραιφνείς κομμουνιστές δεν αποτελούσαν παρά μια από τις συνιστώσες τού "Λαϊκού Μετώπου" που κυβερνούσε την Ισπανία. Όμως, το πάθημα του Σανχούρχο τούς είχε δείξει πως ένα απλό πραξικόπημα δεν ήταν δυνατόν να ανατρέψει μια κυβέρνηση η οποία είχε βαθειές ρίζες στον λαό. Έπρεπε να οργανωθεί κάτι πιο μεγάλο και πιο δραστικό.
Έτσι κι έγινε. Στις 18 Ιουλίου 1936, ο στρατηγός Φράνκο εξαπέλυσε τις δυνάμεις του κατά της Δημοκρατίας. Με τους άγγλους και τους γάλλους να δηλώνουν "ουδέτεροι", η νόμιμη εξουσία μπορούσε να στηριχτεί μόνο στον δημοκρατικό λαό και στα όπλα που έστελνε ο Στάλιν. Από την άλλη, ο Φράνκο είχε την αμέριστη υποστήριξη του Μουσσολίνι, ο οποίος έθεσε στην διάθεση των ισπανών φασιστών το πολυπληθέστατο CTV (σώμα εθελοντών) και μια ισχυρή αεροπορική δύναμη ενώ διέταξε και το ιταλικό πολεμικό ναυτικό να προσφέρει κάθε δυνατή βοήθεια στους εθνικιστές. Παράλληλα, η Ιταλία ανεφοδίαζε αδιάκοπα τις φρανκικές δυνάμεις με όπλα και πολεμοφόδια.
Τότε, ο Χίτλερ αποφάσισε να κάνει ένα πείραμα, στέλνοντας στην Ισπανία (στο πλευρό τού Φράνκο, φυσικά) την περίφημη "Λεγεώνα Κόνδωρ", μια μονάδα η οποία απετελείτο από ένα σμήνος αεροπλάνων και ένα μικρό σώμα στρατιωτών. Η "Λεγεώνα Κόνδωρ" έμεινε στην ιστορία χάρη στον Πικάσσο, μιας κι ήταν αυτή που κατέστρεψε την μικρή ισπανική πόλη Γκουέρνικα.
Στόχος του Χίτλερ δεν ήταν τόσο να βοηθήσει τον Φράνκο (άλλωστε, τα σχέδια του Φύρερ δεν περιλάμβαναν την επέκταση της Γερμανίας τόσο νότια) όσο να "μετρήσει" τις αντιδράσεις άγγλων και γάλλων. Μετά τον Α' Π.Π., ήταν η πρώτη φορά που γερμανικές ένοπλες δυνάμεις θα δραστηριοποιούνταν εκτός των γερμανικών συνόρων και έπρεπε να διερευνηθούν οι αντιδράσεις σε μια τέτοια ενέργεια.
Προς μεγάλη ικανοποίηση του Χίτλερ, ουδεμία αντίδραση υπήρξε. Ούτε η Αγγλία ούτε η Γαλλία θεώρησαν ότι η Γερμανία έκανε κάτι κακό. Κανείς δεν είδε την παραμικρή παραβίαση της συμφωνίας των Βερσαλλιών. Το μόνο που έβλεπαν ήταν πως αυτό το "κακό" με τους αριστερούς στην Ισπανία, έπρεπε κάπου, κάπως και από κάποιους να σταματήσει. Το ότι αυτοί οι "κάποιοι" ήσαν οι τρεις μεγαλύτεροι φασίστες τής Ευρώπης, αποτελούσε μια απλή και αμελητέα λεπτομέρεια για τους "δημοκράτες" της δύσης..
Πάντως, από την συμμετοχή του στον ισπανικό εμφύλιο, ο Χίτλερ έβγαλε ένα πολύ απλό και χρήσιμο συμπέρασμα: όταν θα έφτανε η ώρα να επιτεθεί στην Σοβιετική Ένωση, κανένας στην δύση δεν θα διαμαρτυρόταν. Διάβολε! Αν δεν ήταν αυτός ο λόγος για τον οποίο τον άφηναν ανεξέλεγκτο να αλωνίζει, ποιός ήταν;
Σήμερα, η μελέτη τής Ιστορίας έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο ισπανικός εμφύλιος, όσο κι αν απετέλεσε σημαντικώτατο γεγονός, δεν προκάλεσε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ούτε έπαιξε ρόλο σ' αυτόν. Προσωπικώς, συμφωνώ με το πρώτο αλλά διαφωνώ -τουλάχιστον εν μέρει- με το δεύτερο. Το συμπέρασμα, στο οποίο αναφέρεται η προηγούμενη παράγραφος, ενθάρρυνε τον Χίτλερ να προχωρήσει στην υλοποίηση των σχεδίων του μια ώρα αρχύτερα. Αν στην Ισπανία έκανε πείραμα για να μάθει, στην Τσεχοσλοβακία θα έκανε εφαρμογή όσων έμαθε..
Σχόλια